رشد و كمال در روايات
در اين سلسله روايات ، به مسائل بسيار مهم الهى و انسانى اشاره شده است ، مسائلى كه
از پيامبر و امامان ، كه سرحلقه عارفان اند ، نقل شده است ، مسائلى كه اگر انسان
اميد به سعادت دنيا و آخرت داشته باشد ، در طلب آنها برآمده وتمام جديّت را در
آراسته شدن به آن مسائل خواهد كرد .
كسى كه بگويد : من اميد به نجات دارم ، اميد به سلامت حيات دارم ، اميد به خير دنيا
و آخرت دارم ; ولى در طلب اين حقايق كه سازنده ى سلامت و سعادت انسان است برنيايد ،
اميد نداشته و در ادّعاى خود صادق نيست . مگر نه اين است كه امام صادق (عليه
السلام) مى فرمايند:
وَدَليلُ الرَّجاءِ الطَلَبُ .
« نشانه ى اميد طلب و درخواست است » .
1 ـ عزّت در غربت :
عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبائِهِ (عليهم السلام) قالَ : قالَ أَميرالمُؤْمِنينَ
مَنْ أَرادَ عِزّاً بِلا عَشيرَة وَهَيْبَةً مِنْ غَيْرِ سُلْطان ، وَغِنًى مِنْ
غَيْرِ مال ، وَطاعَةً مِنْ غَيْرِ بَذْل وَفَلْيَتَحَوّلْ مِنْ ذُلّ مَعْصِيَةِ
اللهِ إِلى عِزّ طاعَتِهِ فَإِنَّهُ يَجِدُ ذلِكَ كُلَّهُ .
« امام ششم از پدرانش (عليهم السلام) از اميرمؤمنان (عليه السلام) روايت مى كند :
كسى كه بدون قوم و خويش عزّت مى خواهد ، كسى كه بدون قدرت هيبت مى طلبد ، و آن كس
كه ثروت بدون مال اراده دارد، وآدمى كه بدون بذل و بخشش مى خواهد فرمانش را ببرند ،
تنها راهش خروج از پستى معصيت خدا و ورود به اطاعت از خداست » .
بى ترديد عمل به اين روايت و طلب اين واقعيّت ; يعنى ترك هر گناه ، و اجراى هر
فرمان خدا ، براى رسيدن به كمال كافى است ، آرى ! اميدوار ، به تمام آن واقعيّاتى
كه امير مؤمنان (عليه السلام) مى فرمايد ، تنها در طلب ترك گناه و اجراى فرمان حق
ميسّر است .
2 ـ معامله ى با خدا :
قالَ أَميرُ الْمُؤْمِنينَ (عليه السلام) : كانَتِ الفُقَهاءُ وَالْحُكَماءُ
إِذا كاتَبُوا بَعْضُهُمْ بَعْضاً كَتَبُوا بِثلاث لَيْسَ مَعَهُنَّ رابِعَةً مَنْ
كانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ كَفاهُ اللهُ هَمَّهُ مِنَ الدُّنْيا ، وَمَنْ أَصْلَحَ
سَريرَتَهُ أَصْلَحَ اللهُ عَلانِيَتَهُ ، وَمَنْ أَصْلَحَ فيمابَيْنَهُ وَبَيْنَ
النّاسِ .
« امير مؤمنان (عليه السلام) فرمود : تيزبينان و حكما زمانى كه به يكديگر چيزى
مى نوشتند ، سه برنامه مى نوشتند و هيچ گاه چهارمى نداشت ، مى نوشتند : كسى كه
همّتش آخرت است خداوند برنامه هاى دنياى او را كفايت مى كند ، و كسى كه درونش را
اصلاح كند خداوند توفيق اصلاح بيرونش را به او مرحمت مى كند ، و آن كه بين خود
و خدا را اصلاح كند ، خداوند بين او و مردم را اصلاح مى نمايد » .
3 ـ شيعيان اين گونه اند :
عَنْ خُثَيْمَةِ الجُعْفي : قالَ : دَخَلْتُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ
مُحَمَّد (عليهما السلام) وَأَنَا أُريدُ الشُّخوصَ فَقالَ : أَبْلِغْ مَوالينا
السَّلامَ وَأَوْصِهِمْ بِتَقْوَى اللهِ وَأَنْ يَعُودَ غَنِيُّهُمْ فَقيرُهُمْ ،
وَقَوِيُّهُمْ ضَعيفُهُمْ وَأَنْ يَعُودَ صَحيحَهُمْ مَريضَهُمْ وَأَنَّ يَشْهَدَ
حَيُّهُمْ جِنازَةَ مَيِّتِهِمْ وَأَنْ يَتَلاقُوا في بُيُوتِهِمْ ، وَأَنَّ لِقاءَ
بَعْضُهُمْ بَعْضاً حَياةً لاَِمْرِنا رَحِمَ اللهُ عَبْداً أَحْيا أَمْرنا يا
خُثَيْمَةَ إِنّا لا نُغْني عَنْكُمْ مِنَ اللهِ شَيْئاً إِلاّ بِالْعَمَلِ ، إِنَّ
وَلايَتَنا لا تُنالُ إِلاّ بِالْوَرَعِ ، وَإِنَّ أَشَدَّ النّاسِ حَسْرَةً يَوْمَ
القِيامَةِ مَنْ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلى غَيْرِه .
« خثيمه جعفى مى گويد : به محضر حضرت صادق مشرّف شدم در حالى كه قصد رفتن از مدينه
و خداحافظى داشتم ، امام فرمود : دوستان ما را سلام برسان و آنان را به خويشتن دارى
از گناه سفارش كن و اينكه داراى آنان از فقيرشان دستگيرى كند ، و قدرت دار آنان از
ضعيفشان حمايت داشته باشد ، و سالم آنان مريضشان را ببيند ، و زنده آنان مردگانشان
را تشييع جنازه كنند ، و يكديگر را در خانه هاشان ديدن نمايند زيرا اين ديدار باعث
حيات فرهنگ ماست ، خداوند مورد رحم قرار دهد آن بنده اى كه به زنده كردن امر ما
اقدام نمايد . اى خثيمه ما بجز با عمل صالح شما در پيشگاه حق براى شما كارى
نمى توانيم انجام دهيم ، به ولايت ما نمى رسد مگر به عمل ، حسرت خورترين مردم در
قيامت كسى است كه از عدل تعريف كند ; ولى خودش در اجراى آن نسبت به مردم تخلف
كند » .
4 ـ شرط دوستى با اهل بيت (عليهم السلام) :
عَنْ خَلاّد أَبي عَلي قالَ : قالَ لَنا جَعْفَرُ بن مُحَمَّد وَهُوَ يُوصينا :
إِتَّقُوا اللهَ وَأَحْسِنُوا الرُّكُوعَ وَالسُّجودَ وَكُونُوا أَطْوَعَ عِبادِ
اللهِ فَإِنَّكُمْ لَنْ تَنالُوا وَلايَتِنا إِلاّ بِالْوَرَعِ وَلَنْ تَنالُوا ما
عِنْدَ اللهِ تَعالى إلاّ بِالْعَمَلِ ، وَإِنَّ أَشَدَّ النّاسِ حَسْرَةً يَوْمَ
الْقِيامَةِ لَمن وَصَفَ عَدْلاً وَخالَفُهُ إلى غَيْرِهِ .
« خلاّد ابى على مى گويد : امام صادق به ما گفت و سفارش هم مى كرد : پرهيزگار باشيد
و ركوع وسجود را نيكو به جا آوريد ، و مطيع ترين مردم نسبت به فرمانهاى الهى باشيد
زيرا جز با پاكدامنى و پارسائى به ولايت ما نمى رسيد، واز خداوند رضايت و بهشت جز
از طريق عمل ، دريافت نمى كنيد، پر حسرت ترين مردم در قيامت كسى است كه از عدل
تعريف كند ولى در عمل مخالف عدالت رفتار كند » .
5 ـ خود را فدا كن :
قالَ أَبُو رزّين الْعَقيلي : يا رَسُولَ اللهِ مَا الإيمانُ ؟ قالَ : أَنْ
تَكُونَ اللهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْكَ مِمّا سِواهُم .
« ابو رزّين عقيلى مى گويد : از پيامبر پرسيدم ايمان چيست ؟ فرمود : خدا و رسول پيش
تو از هرچيز محبوبتر باشند » .
اگر كسى بخواهد خدا و پيامبر در دلش از هر چيز محبوبتر باشد ، بايد در طلب معرفت
برخيزد ، چون معرفت طلب كرد ، از آن ، عشق و محبّت حاصل مى شود ، و از پرتو عشق به
درجات كمال خواهد رسيد .
6 ـ از نشانه هاى ايمان :
قِيْلَ اِنَّ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله) مرّ بِقَوْم فَقالَ لَهُمْ ما
أَنْتُمْ ؟ فَقالُوا : مُؤْمِنُونَ فَقالَ : مَا عَلامَةُ إِيمانِكُمْ قالُوا :
نَصْبِرُ عَلىَ الْبَلاءِ وَنَشْكُرُ عِنْدَ الرَّخاءِ وَنَرْضى بِمَواقِعِ الْقَضا
فَقالَ مُؤْمِنُونَ وَرَبِّ الْكَعْبَةِ .
« رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از گروهى از اصحابش سؤال كرد : كيستيد ؟ گفتند :
مردمى مؤمن ، فرمود : علامت ايمان شما چيست ؟ گفتند : صبر به هنگام بلاء ، شكر به
وقت خوشى ، رضا به مواضع قضاى الهى ، فرمود : به پروردگار كعبه قسم ! مؤمنيد » .
7 ـ از موانع لذّت مناجات :
في أَخْبارِ داودَ (عليه السلام) ما لاَِوْلِيايي وَالهَمُّ بِالدُّنْيا إِنَّ
ألهَمَّ يُذْهِبُ حَلاوَةَ مُناجاتي مِنْ قُلُوبِهِمْ ، يا داودُ إِنَّ مُحَبَّتي
مِنْ أَوْلِيائي أَن يَكُونُوا رُوحانِيّينَ لا يَغْتَمُّونَ .
« اى داود اولياءِ من وغصّه دنيا براى چه ؟ غصّه دنيا شيرينى مناجاتم را از دل آنان
مى برد ، اى داود عشق من به اوليائم به خاطر اين است كه آنان اهل معنى هستند و غصّه
برنامه هاى ظاهرى در آنان راه ندارد » .
8 ـ ياد خدا :
عَنْ أَبي عَبْدِاللهِ (عليه السلام) قالَ : مِنْ أَشَدِّ ما فَرَضَ اللهُ عَلَى
خَلْقِهِ ذِكْرُ اللهِ كَثيراً ثُمَّ قالَ : لا أَعْنى سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ
للهِ وَلا إِلهَ إِلاَّ اللهَ وَاللهُ أَكْبَرُ وَإِنْ كانَ مِنْهُ وَلكِنْ ذِكْرُ
اللهِ عِنْدَ ما أَحَلَّ وَحَرَّمَ فَإِنْ كانَ طاعَةً عَمِلَ بِها وَإِنْ كانَ
مَعْصِيَةً تَرَكَه .
« امام ششم فرمود : از برنامه هايى كه سخت به خلق خدا واجب شده زياد ياد او كردن
است ، سپس فرمود : منظورم زياد گفتن سبحان الله ، والحمد لله ، ولا اِله اِلاّ
اللهُ وَالله اكبر نيست گرچه آن هم ياد خداست ولى ياد او در برابر حلال و حرام
است ، اگر موردى در بندگى است عمل كند اگر موردى در معصيت است از آن بپرهيزد » .
9 ـ پرهيزكاران ، پارسايان و ثروتمندان مسلمان :
عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبائِهِ (عليهم السلام) قالَ : قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى
الله عليه وآله) اِعْمَلْ بَفَرائِضِ اللهِ تَكُنْ مِنْ أَتْقى النّاسِ ، وَأرْضِ
بِقِسْمِ اللهِ تَكُنْ مِنْ أَغْنى النّاسِ ، وَكَفَّ عَنْ مَحارِم اللهِ تَكُنْ
أَوْرَعَ النّاسِ ، وَأَحْسِنْ مُجاوَرَةِ مَنْ يُجاوِرُكَ تَكُنْ مُؤْمِناً
وَأَحْسِنُ مُصاحَبَةِ مَنْ صاحَبَكَ تَكُنْ مُسْلِم .
« امام ششم از پدرانشان (عليهم السلام) از نبى اكرم نقل مى كند : به واجبات الهى
عمل كن تا پرهيزگارترين مردم باشى ، به داده ى خدا و قسمت حق راضى باش ثروتمندترين
مردمى ، از آنچه حرام شد ، بپرهيز پارساترين خلقى ، به همسايه نيكى كن مؤمن باش ،
با دوستت به خوبى رفاقت كن تا مسلمان باشى » .
10 ـ درخت دين :
قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله) : قالَ حَبيبي جِبْرئيلُ إِنَّ مَثَلَ
هَذَا الدّينِ كَمَثَلِ شَجَرَة ثابِتَة الإِيمانُ أَصْلُها ، وَالصَّلاةُ
عُروقُها ، وَالزَّكاةُ ماؤُها ، وَالصَّوْمُ سَعَفُها ، وَحُسْنُ الْخَلْقِ
وَرَقُها ، وَالكَفُّ عَنِ الْمَحارِمِ ثَمَرُها ، فَلا تَكْمُلْ شَجَرَةٌ إِلاّ
بِالثَّمَرِ كَذلِكَ الإِيمانُ لا يَكْمُلْ إِلاّ بِالْكَفّ عَنِ الْمَحارِمِ .
« پيامبر بزرگ (صلى الله عليه وآله) فرمود : دوستم جبرئيل گفت : مَثَل دين مانند
درخت ثابت است ، ايمان ريشه آن ، نماز رگهاى آن ، زكات آب آن ، روزه شاخه آن ، نيك
خلقى برگ آن ، خوددارى از گناه ميوه آن ، و درخت بدون ميوه درخت نيست ، همچنين
ايمان ، بدون خوددارى ، از گناه ايمان نيست » .
11 ـ شروع و ختم با نيكى :
قالَ أَبُو عَبْدِاللهِ (عليه السلام) : افْتَحُو أنهارَكُمْ بِخَيْر ،
وَامْلُوا عَلى حَفَظَتِكُمْ في أَوَّلِهِ وَفي آخِرِهِ خَيْراً يُغْفَرْ لَكُمْ
مابَيْنَ ذلِكَ إِنْ شاءَ اللهُ .
« امام ششم فرمود : روز خود را با كار نيك شروع كنيد ، و در اوّل و آخر روز براى
حافظان اعمالتان ، نيكى املا كنيد ، تا بنويسند ، اگر خدا بخواهد مابين آن را بر
شما خواهد بخشيد » .
12 ـ شش خصلت ماندگار :
عَنْ أَبي عَبْدِاللهِ سِتَّ خِصال يَنْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ بَعْدَ
مَوْتِهِ ، وَلَدٌ صالِحٌ يَسْتَغْفِرْ لَهُ وَمُصْحَفٌ يُقْرَءُ مِنْهُ ،
وَقَلِيبٌ يَحْفُرُهُ ، وَغَرْسٌ يَغْرُسُهُ ، وَصَدَقَةُ ماء يَجْريه ، وَسُنَّةٌ
حَسَنَةٌ يُؤْخَذُ بِها بَعْدَهُ .
« امام ششم فرمود : مؤمن از شش برنامه اى كه از او به جا مانده بعد از مرگش بهره
مى برد : فرزند شايسته اى كه براى او استغفار كند ، كتاب هدايتگرى از او باقى
بماند ، چاه آبى كه حفر كرده ، درختى كه كاشته ، آبى كه جارى نموده و برنامه نيكى
كه مردم آن را به اجرا بگيرند و از آن متابعت كنند » .
13 ـ چهار ويژه گى مهم :
عَنْ أَبي جَعْفَر أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَمُلَ إِسْلامُهُ ، وَأُعينَ عَلى
إِيمانِهِ ، وَمُحِصَتْ ذُنوبُهُ وَلَقى رَبُّهُ وَهُوَ عَنْهُ راض وَلَوْ كانَ
فيما بَيْنَ قَرَنِهِ إِلَى قَدَمَيْهِ ذُنُوبٌ حَطَّها اللهُ عَنْهُ ، وَهِيَ
الْوَفا بِما يَجْعَلُ للهِ عَلى نَفْسِهِ ، وَصِدْقُ اللّسانِ مَعِ النّاسِ ،
وَالْحَياءُ مِمّا يَقْبَحُ عِنْدَ اللهِ وَعِنْدَ النّاسِ ، وَ حُسْنُ الْخُلْقِ
مَعَ الأَهْلِ وَالنّاسِ .
« امام باقر (عليه السلام) فرمود : چهار چيز در هركس باشد اسلامش كامل است ، و بر
ايمانش كمك شود ، و گناهش پاك شود ، و خدا را در حالى كه از عبدش راضى است ملاقات
كند ، و اگر از فرق تا قدمش داراى گناه باشد خدا همه ى آن را خواهد ريخت : وفا به
تمام برنامه هايى كه به عنوان بندگى ، خداوند برايش مقرّر فرموده است ، راستى در
زبان با تمام مردم و حيا از آنچه كه نزد خدا و مردم قبيح است ، و خوش اخلاقى با اهل
و عيال و مردم » .
14 ـ از مرگ چه باك :
عَنْ أَبي مُحَمَّد الْعَسْكَرِيّ عَنْ آبائِهِ (عليهم السلام) قالَ : قيلَ
لأَميرِالْمُؤْمِنينَ (عليه السلام) مَا الإِسْتِعْدادُ لِلْمَوْتِ : قالَ : أَداءُ
الفَرائِضِ ، وَاجْتِنابُ الْمَحارِمِ وَالاِْشْتِمالُ عَلَى المَكارِمِ ثُمَّ لا
يُبالي أَوَقَعَ عَلَيَّ الْمَوْتِ ، أَمْ وَقَعَ الْمَوْتُ عَلَيْهِ وَللهِ ما
يُبالي ابْنُ أَبي طالِب أَوَقَعَ عَلَى الْمَوْتِ أَمْ وَقَعَ الْمَوْتُ
عَلَيْهِ .
« امام عسكرى (عليه السلام) از پدرانش نقل مى كند : به امير مؤمنان (عليه السلام)
گفتند : راه آماده شدن براى مرگ چيست ؟ فرمود : اداى واجبات ، دورى از محرمات ،
آراسته شدن به مكارم ، بعد از اين باكى نيست كه انسان به كام مرگ درافتد ، يا مرگ
او را بگيرد ، به خدا قسم پسر ابى طالب باكى ندارد كه در كام مرگ افتد ، يا مرگ بر
او قرار بگيرد » .
15 ـ بازجويى از خود :
قالَ بَعْضُ الأَئِمَّةِ : حاسَبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحاسَبُوا
وَزِنُوا أَعْمالَكُمْ بِميزانِ الْحَياءِ قَبْلَ أَنْ تُوزَنُو .
« از بعض امامان نقل شده : قبل از اينكه به حسابتان برسند ، به حساب خود برسيد
و قبل از اينكه كردارتان را وزن كنند ، در ترازوى حيا وزن كنيد » .
16 ـ حفظ از آلودگى :
قالَ أَبُوجَعْفَر (عليه السلام) : إِنَّ أَفْضَلَ الْعِبادَةِ عِفَّةُ
الْبَطْنِ وَالْفَرْجِ .
« امام باقر فرمود : برترين عبادت نگاه داشتن شكم و شهوت است » .
17 ـ بالاترين كوشش :
عَنْ أَبي بَصير قالَ : قالَ رَجُلٌ لاَِبي جَعْفَر (عليه السلام) : إِنّي
ضَعيفُ الْعَمَلِ قَليلُ الصِّيامِ وَلكِنّي أَرْجُ أَنْ لا آكِلٌ إِلاّ حَلالاً
قالَ : فَقالَ لَهُ وأَيُّ الإِجْتِهادِ مِنْ عِفَّةِ بَطْن وَفَرْج .
« ابوبصير مى گويد : مردى به امام باقر گفت : من در عمل ضعيفم و روزه هم كم دارم ،
اما اميدم به اين است كه جز حلال نخورم ، امام فرمود : كدام كوشش بالاتر از حفظ شكم
و شهوت از حرام است ؟ » .
18 ـ بهشت در مقابل چهار برنامه :
عَنْ أَبي عَبْدِاللهِ (عليه السلام) قالَ : قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه
وآله) : مَنْ سَلِمَ مِنْ أُمّتي أَرْبَعَ خِصال فَلَهُ الْجَنَّةِ : مرنَ
الدُّخُولِ في الدُّنْيا ، وَاتِّباعُ الْهَوى ، وَشَهْوَةُ الْبَطْنِ ، وَشَهْوَةُ
الْفَرْجِ .
« امام صادق مى گويد : پيامبر فرمود : از امّتم هركس از چهار برنامه سالم بماند
داراى بهشت است. اسير دنيا شدن، پيروى از هواى نفس، شهوت شكم، شهوت عورت » .
19 ـ حفظ زبان :
عَنِ الْباقِرِ ، عَنْ آبائِهِ (عليهم السلام) عَنْ أَميرِالْمُؤْمِنينَ (عليه
السلام) قالَ : لا حافِظَ أَحْفَظُ مِنَ الْصَمْتِ .
« امام باقر از پدرانش از على (عليه السلام) نقل مى كند : نگهبانى براى انسان
بالاتر از سكوت نيست » .
20 ـ تقواى زبان :
عَنْ جَعْفَر عَنْ آبائِهِ (عليهم السلام) قالَ : قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله
عليه وآله) : إِنَّ عَلى لِسانِ كُلِّ قائِل رَقيباً ، فَلْيَتَّقِ اللهَ
الْعَبْدُ ، وَلْيَنْظُرْ ما يَقُولُ .
« امام ششم از پدرانش از نبى اكرم نقل مى كند: براى زبان هركسى محافظى قرار داده
شده ، عبد بايد نسبت به زبانش داراى تقوا باشد ، و در گفتارش فكر كند » .
21 ـ نشانه هاى خردمندان :
في وَصايا أَبي ذَرّ قالَ : قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله) : عَلَى
الْعاقِلِ أَنْ يَكُونَ بَصيراً بِزَمانِهِ مُقْبِلاً عَلى شَأْنِهِ ، حافِظاً
لِلِسانِهِ ، فَإِنَّ مَنْ حَسِبَ كَلامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلامُهُ إِلاّ
فيما يُعْنيه .
« در سفارشات ابى ذر آمده كه پيامبر فرمود : سزاوار شخص خردمند اين است كه بيناى به
زمان بوده و روى آور به برنامه هايى باشد كه برايش آبرو دارد ، و نگهدار زبانش
باشد ، بدون ترديد كسى كه گفتارش را از عملش حساب كند كم مى گويد مگر آنچه برايش
خير داشته باشد » .
22 ـ عوامل نجات :
قالَ رَسُولُ اللهِ : ثَلاثٌ مُنْجِياتٌ تُكَفُّ لِسانَكَ ، وَتَبْكي عَلَى
خَطِيئَتِكَ ، وَتُلْزَمُ بَيْتِكَ .
« رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود : چه چيز عامل نجات است : حفظ زبان از هرچه
حرام شده ، گريه بر گناه ، و نشستن در خانه اگر كار خير و عمل خداپسندانه اى در
بيرون نداشته باشى » .
22 ـ مقام سكوت :
إِنَّ آدَمَ (عليه السلام) كَما كَثُرَ وَلَدُهُ وَوَلَدُ وَلَدِهِ كانُوا
يُحَدِّثُونَ عِنْدَهُ وَهُوَ ساكِتٌ ، فَقالُوا يا أَبَهْ مالَكَ لا تَتَكَلَّمُ
فَقالَ : يا بَنِيَّ إِنَّ اللهَ جَلَّ جَلالُه لَمّا أَخْرَجَني مِنْ جِوارِهِ
عَهَد إِلَيَّ وَقالَ : أَقِلّ كَلامَكَ تَرْجِعُ إِلى جِواري .
« زمانى كه فرزندان آدم ، و فرزندان فرزندانش زياد شدند در كنار او با هم سخن
مى گفتند ولى آدم ساكت بود ، به او گفتند ; پدر چرا سخن نمى گويى ، پاسخ داد :
فرزندانم زمانى كه خداوند بزرگ مرا از جوار رحمتش اخراج كرد با من قرارداد بست در
زندگى دنيا سخن كم بگو تا به جوارم بازگردى » .
23 ـ ضمانت بهشت :
قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله) : تَقبَّلُوا لي سِتّ خِصال
أَتَقَبَّلُ لَكُمْ بِالْجَنَّةِ إِذا حَدَّثْتُمْ فَلا تَكْذِبُوا ، وَإِذا
وَعَدْتُمْ فَلا تُخْلِفُوا ، وَإِذا تُمِنْتُمْ وَلا تَخُونُوا وَغُضُّوا
أَبْصارَكُمْ وَاحْفَظُوا فُروجَكُمْ وَكَفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَأَلْسِنَتكُمْ .
« رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود : شش برنامه را از من بپذيريد تا بهشت را
براى شما ضمانت كنم : به هنگام سخن گويى دروغ مگوئيد ، به وقت رسيدن وفاى به عهد
خلف وعده ننماييد ، در زمانى كه امين قرار گرفتيد خيانت نداشته باشيد ، ديده از
حرام بپوشانيد ، شهوت خود را حفظ كنيد ، و دست و زبان از آزار مردم نگاه داريد » .
24 ـ بيدار باش
عَنْ أَبي عَبْدِاللهِ (عليه السلام) قالَ : كانَ أَميرُالْمُؤْمِنينَ (عليه
السلام) يَقُولُ : نَبِّهْ بِالتَّفَكُّرِ قَلْبَكَ ، وَجافِ عَنِ اللَّيْلِ
جَنْبَكَ ، وَاتَّقِ اللهَ رَبَّكَ .
« امام صادق (عليه السلام) فرمود : امير مؤمنان (عليه السلام) بارها مى فرمود : دلت
را با انديشه از خواب غفلت بيدار كن ، براى عبادت در تاريكى شب از رختخواب جدا شو ،
و خدا را بترس » .
25 ـ بهترين اوصاف ابوذر
عَنْ أَبي عَبْدِاللهِ (عليه السلام) : كانَ أَكْثَرَ عِبادَةِ أَبي ذَرّ (رحمه
الله) عَلَيْهِ التَّفَكُّرُ وَالاِْعْتِبارُ .
« امام صادق (عليه السلام) فرمود : بيشترين عبادت ابوذر ، انديشه و پند گرفتن
بود » .
26 ـ برنامه ريزى
قالَ رَسُولُ الله (صلى الله عليه وآله) : عَلَى الْعاقِلِ أَنْ يَكُونَ لَهُ
ثَلاثُ ساعات : ساعَةٌ يُناجي فيها رَبَّهُ عَزَّوَجَلَّ ، وَساعَةٌ يُحاسِبُ فيها
نَفْسَهُ ، وَساعَةٌ يَتَفَكَّرُ فيما صَنَعَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَيْهِ
وَسَاعَةً يَخْلُوا فيها بِحَظِّ نَفْسِهِ مِنَ الْحَلالِ .
« پيامبر بزرگ فرمود : بر عاقل و خردمند است كه ساعاتش را بر سه قسمت تقسيم كند :
ساعتى براى مناجات با حق ، و ساعتى براى محاسبه خويش ، و ساعتى انديشه در مخلوق
الهى ، و ساعتى كه در آن سود نفسش را از حلال بنگرد » .
27 ـ جهنم ؟ هرگز
عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بنِ مُحَمَّد (عليهما السلام) قالَ : مَنْ مَلِكَ
نَفْسَهُ إِذا رَغِبَ وَاِذا رَهِبَ وَإِذَا اشْتَهى وَإِذا غَضِبَ وَإِذا رَضِيَ ،
حَرَّمَ اللهُ جْسَدَهُ عَلَى النَّارِ .
« امام صادق (عليه السلام) فرمود : كسى كه به هنگام ميل و به وقت ترس و زمان اشتها
و وقت غضب و رضا خويشتن دار باشد ، خداوند جسد او را به آتش جهنّم حرام مى كند » .
28 ـ دو سفارش مهم
.. قالَ أَميرُالْمُؤْمِنينَ (عليه السلام) لِنُوف ، يا نُوفُ صِلْ رَحِمَكَ
يَزيدُ اللهُ في عُمْرِكَ ، وَحَسِّنْ خُلْقَكَ يُخَفِّفُ اللهُ حِسابَكَ .
« امام امير مؤمنان (عليه السلام) به نوف فرمود : صله رحم كن تا خداوند به عمرت
بيفزايد ،و خوش خلقى كن ، تا حسابت را خداوند سبك كند » .
29 ـ خير دنيا و آخرت
قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله) : أَلا أَدُلُّكُمْ عَلى خَيْرِ
أَخْلاقِ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ ؟ تَصِلُ مَنْ قَطَعَكَ ، وَتُعْطي مَنْ حَرَمَكَ ،
وَتَعْفُو عَنْ ظَلَمَكَ .
« رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود : شما را به خير اخلاق دنيا و آخرت راهنمايى
كنم ، وصل كردن با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، بخشش به كسى كه تو را محروم
كرده ، گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده » .
در زمينه ى معارف ، واقعيّات ، حسنات اخلاقى و آنچه انسان را متخلّق به اخلاق خدا
و انبيا مى كند ، آن قدر روايت زياد است ، كه اگر در اين نوشتار بيايد از چند جلد
بيشتر مى شود ، و ان شاء الله در ضمن مباحث آينده ، به تناسب هر بحثى ، به روايات
لازمه اشاره خواهد شد .
با توجه به آيات و رواياتى كه خوانديد ، روشن شد كه انسان بايد به چه كسانى و چه
مسائلى طلب و ميل داشته باشد ، و اگر اين طلب و ميل به واقعيّات در انسان باشد ،
بدون شكّ آدمى آراسته به آن حقايق خواهد شد . اين طلب دلالت بر اميد انسان به سعادت
دنيا و آخرت دارد و بنا بر قول امام صادق (عليه السلام) در متن روايت مورد بحث :(وَدَليلُ
الرَّجاءِ الطَّلَبُ .)
