يا ايها العزيز مسنا و اهلنا الضر و جئنا ببضاعة مزجاة فاوف لنا الكيل و تصدق علينا ان الله يجزى المتصدقين.

يوسف (12) آيه 88

تقديم به آستان مقدس عزيز مصر وجود،حضرت مهدى موعود (عجل‏الله‏تعالى‏فرجه)

پيشگفتار

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمين وصلى‏الله على سيدنا وحبيب قلوبنا وطبيب نفوسنامحمدصلى الله عليه وآله وآله الطاهرين ولاسيما بقية الله فى‏الارضين واللعنة على اعدائهم اجمعين الى‏يوم الدين.

قال الله عزوجل: لقد من الله على المؤمنين اذ بعث فيهم رسولا من انفسهم يتلوا عليهم آياته‏ويزكيهم ويعلمهم الكتاب والحكمة وان كانوا من قبل لفى ضلال مبين ⁽¹⁾ ;

خدا بر اهل ايمان منت گذاشت كه رسولى از خود آنها در ميان آنان برانگيخت كه بر آنهاآيات خدا را تلاوت كند و نفوس آنان را از هر نقص و آلايش پاك گرداند و به آنان احكام شريعت وحقايق حكمت‏بياموزد، هر چند كه قبل از آن در گمراهى آشكارى بودند.

موضوع تعليم و تربيت «انسان‏» است و طراحى نظام صحيح و جامعى براى تعليم وتربيت انسان، تنها از ناحيه وحى ممكن خواهد بود. قرآن كتاب انسان سازى و على‏عليه السلام‏ترجمان و مبين قرآن است. ⁽²⁾

چه كسى غير از آن حضرت مى‏تواند مفسر كتاب خدا باشد؟ همو كه اعلم به وحى وسنت و سيره نبوى و اسبق به ايمان و اقرب به پيامبر اكرم‏صلى الله عليه وآله است. ⁽³⁾

در قسمتى از خطبه قاصعه در معرفى خود مى‏فرمايد:

من در دوران نوجوانى، بزرگان و شجاعان عرب را به خاك افكندم و شاخه‏هاى بلند درخت‏قبيله ربيعه و مضر را درهم شكستم; شما به خوبى موقعيت مرا از نظر خويشاوندى و قرابت ومنزلت و مقام ويژه نسبت‏به رسول خدا مى‏دانيد: او مرا در دامن خويش پرورش داد; من كودك بودم،او همچون فرزندش مرا در آغوش خويش مى‏فشرد و در استراحتگاه مخصوصش جاى مى‏داد،بدنش به بدنم مى‏چسبيد و بوى پاكيزه او را استشمام مى‏كردم; غذا را مى‏جويد و در دهانم‏مى‏گذاشت. هرگز دروغى در گفتارم نيافت و اشتباهى در كردارم پيدا ننمود ... .

من همچون سايه‏اى به دنبال آن حضرت حركت مى‏كردم و او هر روز نكته تازه‏اى‏از اخلاق نيك براى من آشكار مى‏ساخت و مرا فرمان مى‏داد كه به او اقتدا كنم. مدتى از سال،مجاور كوه حرا مى‏شد، تنها من او را مشاهده مى‏كردم و كسى جز من او را نمى‏ديد. در آن روزغير از خانه رسول خدا، خانه‏اى كه اسلام در آن راه يافته باشد وجود نداشت. تنها خانه‏آن حضرت بود كه او و خديجه و من نفر سوم آنها اسلام را پذيرفته بوديم. من نور وحى و رسالت رامى‏ديدم و نسيم نبوت را استشمام مى‏كردم. به هنگام نزول وحى بر رسول خدا، صداى ناله‏اى‏را شنيدم; از آن حضرت پرسيدم: اين ناله چيست؟ فرمود: اين شيطان است كه از پرستش خويش‏مايوس گرديده; تو آنچه را كه من مى‏شنوم مى‏شنوى و آنچه را مى‏بينم مى‏بينى، تنها فرق ميان‏من و تو اين است كه تو پيغمبر نيستى، بلكه وزير منى و بر طريق و جاده خير قرار دارى; من همواره‏با او بودم ... . ⁽⁴⁾

در جاى ديگر مى‏فرمايد:

يا كميل ان رسول الله‏صلى الله عليه وآله ادبه الله وهو ادبني وانا اؤدب المؤمنين و اورث ادب المكرمين; ⁽⁵⁾

اى كميل! پيغمبر اكرم‏صلى الله عليه وآله را خدا تربيت كرد و آن حضرت مرا تربيت نمود و من نيز اهل ايمان‏را تربيت نموده و آداب پسنديده را به آنها ياد مى‏دهم.

پس در وادى حيرت و سرگردانى انسانها بين مذاهب و مكاتب گوناگون، گوش جان به‏فرمان مطاع مباركش مى‏سپاريم كه فرمود:

فاستمعوا من ربانيكم واحضروه قلوبكم واستيقظوا ان هتف بكم; ⁽⁶⁾

به سخن مرد خدا و مربى الهى خويش گوش فرا دهيد و دل‏هاى خود را در پيشگاه او حاضرسازيد و هنگامى كه به خاطر احساس خطر فرياد مى‏كشد، بيدار شويد.

براى بررسى صحيح و مفيد مبحث «تعليم و تربيت‏»، از درياى بيكران معارف الهى‏نهج‏البلاغه بهره‏مند خواهيم گشت و گرچه غور در اين بحر عظيم و استخراج مرواريدهاى‏درخشان آن غواص ماهرى را بايد، لكن:

آب دريا را اگر نتوان كشيد هم به قدر تشنگى بايد چشيد

ما در اين نوشتار، «تعليم و تربيت‏» در نهج‏البلاغه را در دو بخش و هر دو بخش را در دوفصل مورد بررسى قرار داده‏ايم. اميد است مقبول درگاه خداى تعالى و مورد استفاده‏خوانندگان گرامى قرار گيرد. ⁽⁷⁾

بارالها! توفيق تادب به آداب الهى را به ما عنايت فرما.

از خدا جوييم توفيق ادب بى ادب محروم ماند از لطف رب ⁽⁸⁾

ربنا تقبل منا انك انت السميع العليم ⁽⁹⁾ ; والحمد لله رب العالمين.

حوزه علميه قم

عبدالمجيد زهادت

رمضان المبارك 1415 / بهمن 1373

پى‏نوشتها:

1) آل عمران (3) آيه 164.

2) نهج‏البلاغه، خطبه 125: «هذاالقرآن انما هو خط مستور بين‏الدفتين لاينطق بلسان ولابد له من ترجمان.»

3) يكى از فضايل اميرالمؤمنين‏عليه السلام حديث اشباه است كه مورد اتفاق فريقين مى‏باشد. علامه امينى در جلد سوم الغدير، صفحه 355 تحت عنوان «حديث الاشباه‏» مى‏نويسد:

«هذا الحديث الذى رواه الحموى فى معجمه نقلا عن تاريخ ابن بشران قد اصفق على روايته الفريقان غير ان له الفاظا مختلفة و اليك نصوصها: اخرج امام الحنابلة احمد عن عبدالرزاق باسناده المذكور بلفظ: من اراد ان ينظر الى آدم في علمه و الى نوح في فهمه و الى ابراهيم في خلقه و الى موسى في مناجاته و الى عيسى في سنته و الى محمد في تمامه وكماله فلينظر الى هذا الرجل المقبل فتطاول الناس فاذا هم بعلي بن ابي طالب كانما ينقلع من صبب و ينحط من جبل. اخرج ابوبكر احمد بن الحسين البيهقى ... .»

4) براى مطالعه ادله برترى على‏عليه السلام بر ساير صحابه، رجوع كنيد به يوسف‏بن مطهر حلى، كشف‏المراد فى تجريد الاعتقاد، المسالة السابعة في ان علياعليه السلام افضل‏الصحابة.

5) نهج‏البلاغه، خطبه 192.

6) بحارالانوار، ج‏77، ص‏268.

7) نهج‏البلاغه، خطبه 108.

8) شايان ذكر است كه شماره خطب و رسائل و حكم بر طبق نهج‏البلاغه «صبحى صالح‏» و «المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه‏» محمد دشتى و كاظم محمدى‏مى‏باشد.

9) مثنوى معنوى.