فرهنگ قرآن ، جلد ۱
(كليات راهيابي به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم)

اكبر هاشمي رفسنجاني
و جمعي از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن

- ۳۲ -


آسمان

آسمان، معادل عربى سماء به معناى جهت بالا است و آسمان هر چيز همان است كه بالاى آن قرار گرفته باشد.[1] تمام كاربردهاى «سماء» در قرآن مثل ابر، جو زمين، گنبد كبود و غيره بر همين اساس است. راغب مى‌نويسد: باران، آسمان ناميده شده; زيرا نزول آن از جهت بالا است. در اين مدخل همين معنا مورد نظر است كه واژه «سماء» و مشتقات آن استفاده شده است.
اهمّ عناوين: آسمان در قيامت، استقرار آسمان‌ها، اعتدال آسمان‌ها، انشقاق آسمان‌ها، بركات آسمان‌ها، تدبير آسمان‌ها، تزيين آسمان‌ها، تعدّد آسمان‌ها، حاكم آسمان‌ها، خلقت آسمان‌ها.

آسمان از آيات خدا=> آيات خدا

آسمان در آخرت

1. وجود آسمان در سراى آخرت:
فأمّا الّذين شقواْ ففى النار...‌ * خلدين فيها مادامت السّموت و الأرض...‌ * و أمّا الّذين سعدوا ففى الجنّة خلدين فيها مادامت السّموت و الأرض...‌.[2] ‌‌هود‌(11)‌106‌-‌108
2. تعدّد آسمان‌هاى آخرت:
فأمّا الّذين شقواْ ففى النار...‌ * خلدين فيها مادامت السّموت و الأرض...‌ * و أمّا الّذين سعدوا ففى الجنّة خلدين فيها مادامت السّموت و الأرض...‌. ‌‌هود‌(11)‌106‌-‌108

آسمان در قيامت

3. جايگزينى آسمان قيامت به جاى آسمان دنيا، و تفاوت بنيادين آن‌ها:
يوم تبدّل الأرض غير الأرض و السّموت...‌. ‌‌ابراهيم‌(14)‌48
4. در هم پيچيده شدن طومار آسمان، در قيامت:
يوم نطوى السّماء كطىّ السجلّ للكتب...‌. ‌‌أنبيا‌(21)‌104
5. آسمان، همچون طومارى در قبضه قدرت خدا در روز قيامت:
...و الأرض جميعا قبضته يوم القيمة و السّموت مطويّـت بيمينه...‌. ‌‌زمر‌(39)‌67
6. شكافته شدن آسمان در آستانه وقوع قيامت:
و يوم تشقّق السّماء بالغمم...‌. ‌‌فرقان‌(25)‌25
فإذا انشقّت السّماء فكانت وردة كالدهان. ‌‌رحمن‌(55)‌37
و انشقّت السّماء فهى يومئذ واهية. ‌‌حاقه‌(69)‌16
السّماء منفطر به...‌. ‌‌مزمل‌(73)‌18
و إذا السّماء فرجت. ‌‌مرسلات‌(77)‌9
إذا السّماء انفطرت. ‌‌انفطار‌(82)‌1
إذا السّماء انشقّت. ‌‌انشقاق‌(84)‌1
7. آسمان، پديد آورنده دودى آشكار در آستانه قيامت:
فارتقب يوم تأتى السّماء بدخان مبين. ‌‌دخان‌(44)‌10
8. آسمان در آستانه قيامت، پديد آورنده دودى فراگير و عذاب‌آور:
فارتقب يوم تأتى السّماء بدخان مبين‌ * يغشى الناس هذا عذاب أليم.[3] ‌‌دخان‌(44)‌10‌و‌11
9. حركت شديد آسمان، هنگام برپايى قيامت:
يوم تمور السّماء مورا. ‌‌طور‌(52)‌9
10. سستى و پراكندگى آسمان‌ها در قيامت:
و انشقّت السّماء فهى يومئذ واهية. ‌‌حاقه‌(69)‌16
11. گداخته شدن آسمان همانند فلز گداخته، در آستانه قيامت:
يوم تكون السّماء كالمهل. ‌‌معارج‌(70)‌8
12. گشوده شدن درهاى متعدّدى در آسمان قيامت:
إنّ يوم الفصل كان ميقتا‌ * و فتحت السّماء فكانت أبوبا. ‌‌نبأ‌(78)‌17‌و‌19
13. برداشته شدن پرده و حجاب از آسمان در قيامت:
و إذا السّماء كشطت.[4] ‌‌تكوير‌(81)‌11
14. انقياد آسمان در برابر فرمان خدا در آستانه قيامت:
إذا السّماء انشقّت‌ * و أذنت لربّها و حقّت. ‌‌انشقاق‌(84)‌1‌و2

آسمان منبع آب =>همين مدخل، نقش آسمان

آسمان منبع بركات =>همين مدخل، نقش آسمان

آسمان و باران =>همين مدخل، نقش آسمان

آسمان و دود

15. وجود آسمان، به شكل دود گاز در آغاز آفرينش:
ثمّ استوى إلى السّماء و هى دخان...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌11
16. آسمان، پديدآورنده دودى آشكار و فراگير درقيامت:
...يوم تأتى السّماء بدخان مبين. ‌‌دخان‌(44)‌10

آسمان و زمين

17. آسمان و زمين، تأمين كننده روزى و معاش انسان‌ها:
الّذى جعل لكم الأرض فرشا و السّماء بناء و أنزل من السّماء ماء فأخرج به من الثمرت رزقا لكم...‌. ‌‌بقره‌(2)‌22
إنّما مثل الحيوة الدّنيا كمآء أنزلنـه من السّمآء فاختلط به نبات الأرض ممّا يأكل النّاس والانعـم...‌. ‌‌يونس‌(10)‌24
...و أنزل من السّماء ماء فأخرج به من الثمرت رزقا لكم...‌. ‌‌ابراهيم‌(14)‌32
هو الّذى أنزل من السّمآء مآء لّكم مّنه شراب ومنه شجر فيه تسيمون. ‌‌نحل‌(16)‌10
أ و لم ير الّذين كفروا أنّ السّموت و الأرض كانتا رتقا ففتقنهما و جعلنا من الماء كلّ شىء حىّ...‌.[5] ‌‌أنبيا‌(21)‌30
و أنزلنا من السّماء ماء بقدر فأسكنّه فى الأرض...‌ * فأنشأنا لكم به جنّـت من نخيل و أعنب لكم فيها فوكه كثيرة و منها تأكلون. ‌‌مؤمنون‌(23)‌18‌و‌19
...و أنزل لكم من السّماء ماء فأنبتنا به حدائق ذات بهجة...‌. ‌‌نمل‌(27)‌60
...و من يرزقكم من السّماء و الأرض...‌. ‌‌نمل‌(27)‌64
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السّماء ماء فأخرجنا به ثمرت مّختلفا ألونها ومن الجبال جدد بيض وحمر مّختلف ألونها وغرابيب سود. ‌‌فاطر‌(35)‌27
...و ما أنزل الله من السّماء من رزق...‌. ‌‌جاثيه‌(45)‌5
ونزّلنا من السّماء ماء مّبـركا فأنبتنا به جنّت وحبّ الحصيد. ‌‌ق‌(50)‌9
18. نقش آسمان در بارش باران و احياى زمين:
...و ما أنزل الله من السّماء من ماء فأحيا به الأرض بعد موتها...‌. ‌‌بقره‌(2)‌164
وهو الّذى أنزل من السّمآء مآء فأخرجنا به نبات كلّ شىء فأخرجنا منه خضرا نّخرج منه حبًّا مّتراكبا...‌. ‌‌انعام‌(6)99
و الله أنزل من السّماء ماء فأحيا به الأرض بعد موتها...‌. ‌‌نحل‌(16)‌65
...و أنزل من السّماء ماء فأخرجنا به أزوجا من نبات شتّى. ‌‌طه‌(20)‌53
... وترى الأرض هامدة فإذا أنزلنا عليها الماء اهتزّت وربت وأنبتت من كلّ زوج بهيج. ‌‌حج‌(22)‌5
أنّ الله أنزل من السّماء ماء فتصبح الأرض مخضرّة...‌. ‌‌حج‌(22)‌63
و أنزلنا من السّماء ماء بقدر فأسكنّه فى الأرض...‌ * فأنشأنا لكم به جنّـت من نخيل و أعنب لكم فيها فوكه كثيرة...‌. ‌‌مؤمنون‌(23)‌18‌و‌19
ولـئن سألتهم مّن نّزّل من السّماء ماء فأحيا به الأرض من بعد موتها...‌. ‌‌عنكبوت‌(29)‌63
...وينزّل من السّماء ماء فيحى به الأرض بعد موتها...‌. ‌‌روم‌(30)‌24
...و أنزلنا من السّماء ماء فأنبتنا فيها من كلّ زوج كريم. ‌‌لقمان‌(31)‌10
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السّماء ماء فسلكه ينـبيع فى الأرض ثمّ يخرج به زرعا مّختلفا ألونه ثمّ يهيج فتريه مصفرّا...‌. ‌‌زمر‌(39)‌21
والّذى نزّل من السّماء ماء بقدر فأنشرنا به بلدة مّيتا كذلك تخرجون. ‌‌زخرف‌(43)‌11
...و ما أنزل الله من السّماء من رزق فأحيا به الأرض بعد موتها...‌. ‌‌جاثيه‌(45)‌5
19. خدا، تدبيركننده امور زمين از آسمان:
يدبّر الأمر من السّماء إلى الأرض...‌. ‌‌سجده‌(32)‌5
20. جدايى آسمان و زمين از يك‌ديگر پس از پيوسته بودن آن‌ها:
أولم ير الّذين كفروا أنّ السّموت و الأرض كانتا رتقا ففتقنهما...‌.[6] ‌‌أنبيا‌(21)‌30

آسمان و وحى

21. نزول وحى از آسمان:
قدنرى تقلّب وجهك فى السّماء...‌. ‌‌بقره‌(2)‌144
يسئلك أهل الكتب أن تنزّل عليهم كتبا من السّماء...‌. ‌‌نساء‌(4)‌153
قل لو كان فى الأرض ملئكة يمشون مطمئنّين لنزّلنا عليهم من السّماء ملكا رسولا. ‌‌اسراء‌(17)‌95
22. وحى و القاء امر مخصوص هر يك از آسمان‌ها از سوى خداوند:
...و أوحى فى كلّ سماء أمرها...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌12
23. دشوارى تحمّل وحى براى آسمان‌ها:
كذلك يوحى إليك...‌ * تكاد السّمـوت يتفطّرن من فوقهنّ...‌.[7] ‌‌شورى‌(42)‌3‌و‌5
24. چشم دوختن پيامبر(صلى الله عليه وآله) به اطراف آسمان‌ها هنگام انتظار وحى:
قد نرى تقلّب وجهك فى السّماء...‌. ‌‌بقره‌(2)‌144

آسمان‌هاى هفت‌گانه

25. عالم، داراى آسمان‌هاى هفت‌گانه:
هو الّذى خلق لكم ما فى الأرض جميعا ثمّ استوى إلى السّماء فسوّهنّ سبع سموت...‌. ‌‌بقره‌(2)‌29
و لقد خلقنا فوقكم سبع طرائق...‌.[8] ‌‌مؤمنون‌(23)‌17
فقضـهنّ سبع سموت فى يومين...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌12
الله الّذى خلق سبع سموت...‌. ‌‌طلاق‌(65)‌12
و بنينا فوقكم سبعا شدادا. ‌‌نبأ‌(78)‌12
26. آسمان‌هاى هفت‌گانه، تسبيح‌گوى خدا:
تسبّح له السّموت السّبع...‌. ‌‌اسراء‌(17)‌44
27. خدا، تدبير كننده آسمان‌هاى هفت‌گانه:
هو الّذى خلق لكم ما فى الأرض جميعا ثمّ استوى إلى السّماء فسوّهنّ سبع سموت...‌. ‌‌بقره‌(2)‌29
قل من ربّ السّموت السّبع...‌. ‌‌مؤمنون‌(23)‌86
ثمّ استوى إلى السّماء و هى دخان...‌ * فقضـهنّ سبع سموت فى يومين...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌11‌و‌12
الله الّذى خلق سبع سموت و من الأرض مثلهنّ يتنزّل الأمر بينهنّ...‌. ‌‌طلاق‌(65)‌12
28. خلقت آسمان‌هاى هفت‌گانه در دو مرحله:
فقضيهنّ سبع سموت فى يومين...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌12
29. خدا، آفريدگار آسمان‌هاى هفت‌گانه به صورت طبقه طبقه:
الّذى خلق سبع سموت طباقاً...‌. ‌‌ملك‌(67)‌3
أ لم تروا كيف خلق الله سبع سموت طباقاً. ‌‌نوح‌(71)‌15
30. آفرينش مستحكم و استوار آسمان‌هاى هفت‌گانه:
و بنينا فوقكم سبعاً شداداً. ‌‌نبأ‌(78)‌12

ابداع آسمان‌ها =>همين مدخل، خلقت آسمان‌ها

ابر در آسمان‌ها=>همين مدخل، موجودات آسمان‌ها

اجرام آسمانى => همين مدخل، موجودات آسمان‌ها

اسرار آسمان‌ها

31. خداوند، آگاه به اسرار آسمان‌ها:
قل أنزله الّذى يعلم السّرّ فى السّمـوت...‌. ‌‌فرقان‌(25)‌6
ألاّ يسجدوا للّه الّذى يخرج الخبء فى السّمـوت...‌.[9] ‌‌نمل‌(27)‌25

استراق سمع در آسمان‌ها=> استراق سمع

استقرار آسمان‌ها

32. استقرار و برافراشته شدن آسمان‌ها با ستون‌هايى نامريى:
الله الّذى رفع السّموت بغير عمد ترونها...‌. ‌‌رعد‌(13)‌2
خلق السّموت بغير عمد ترونها...‌.[10] ‌‌لقمان‌(31)‌10
33. استقرار آسمان‌ها در ارتفاعى بلند بدون داشتن ستون:
الله الّذى رفع السّموت بغير عمد ترونها...‌.[11] ‌‌رعد‌(13)‌2
34. بر قرارى آسمان‌ها به فرمان خدا:
و من ءايته أن تقوم السّماء و الأرض بأمره...‌. ‌‌روم‌(30)‌25
35. ثبات و استقرار آسمان از نشانه‌هاى خداوند:
و من ءايـته أن تقوم السّماء والأرض بأمره...‌. ‌‌روم‌(30)‌25

اطاعت آسمان‌ها=> همين مدخل، انقياد آسمان‌ها

اعتدال آسمان‌ها

36. اعتدال يافتن و استوارى آسمان‌ها از سوى خدا:
...ثمّ استوى إلى السّماء فسوّهنّ سبع سموت...‌. ‌‌بقره‌(2)‌29
ء أنتم أشدّ خلقا أم السّماء بنـها‌ * رفع سمكها فسوّها. ‌‌نازعات‌(79)‌27‌و‌28

انشقاق آسمان‌ها

37. شكافته شدن آسمان با ابرها در آستانه قيامت:
و يوم تشقّق السّماء بالغمم...‌.[12] ‌‌فرقان‌(25)‌25
38. شكافته شدن آسمان در آستانه قيامت:
فإذا انشقّت السّماء فكانت وردة كالدهان. ‌‌رحمن‌(55)‌37
و انشقّت السّماء فهى يومئذ واهية. ‌‌حاقه‌(69)‌16
السّماء منفطر به...‌. ‌‌مزمل‌(73)‌18
و إذا السّماء فرجت. ‌‌مرسلات‌(77)‌9
إذا السّماء انفطرت. ‌‌انفطار‌(82)‌1
إذا السّماء انشقّت. ‌‌انشقاق‌(84)‌1
39. شكافته شدن آسمان‌ها و فروپاشى آن امرى بسزا در برابر افتراى مشركان به خدا:
و قالوا اتخذ الرحمن ولدا‌ * تكاد السّموت يتفطّرن منه...‌. ‌‌مريم‌(19)‌88‌و‌90
تكاد السّمـوت يتفطّرن من فوقهنّ...‌ * و‌الّذين اتـّخذوا من دونه أولياءالله...‌. ‌‌شورى‌(42)‌5‌و‌6

انقياد آسمان‌ها

40. آسمان‌ها، فرمانبر خدا:
ثمّ استوى إلى السّماء...فقال لها و للأرض ائتيا طوعا أو كرها قالتا أتينا طائعين. ‌‌فصلت‌(41)‌11
إذا السّماء انشقّت‌ * و أذنت لربّها و حقّت. ‌‌انشقاق‌(84)‌1‌و‌2
41. تسليم شدن آسمان به فرمان خدا براى باريدن در طوفان نوح(عليه السلام):
وقيل يـأرض ابلعى مآءك ويـسمآء أقلعى وغيض المآء وقضى الأمرواستوت على الجودىّ و قيل بعدا لّلقوم الظّـلمين. ‌‌هود‌(11)‌44
42. آسمان‌ها، خاضع و تسليم در برابر خدا:
...بل له ما فى السّموت والأرض كلّ له قنتون.[13] ‌‌بقره‌(2)‌116
و له من فى السّموت و الأرض كلّ له قنتون. ‌‌روم‌(30)‌26
ثمّ استوى إلى السّماء...فقال لها و للأرض ائتيا طوعا أو كرها قالتا أتينا طائعين. ‌‌فصلت‌(41)‌11
تكاد السّموت يتفطّرن من فوقهنّ...‌.[14] ‌‌شورى‌(42)‌5

برج‌هاى آسمان‌ها=>همين مدخل، موجوداتِ آسمان‌ها

بركات آسمان‌ها

43. آسمان، داراى خير بركات، فراوان براى جوامع بشرى:
و لو أنّ أهل القرى ءامنوا و اتّقوا لفتحنا عليهم بركت من السّماء و الأرض...‌. ‌‌أعراف‌(7)‌96
44. نزول آب با بركت از آسمان:
و نزّلنا من السّماء ماء مبـركا...‌. ‌‌ق‌(50)‌9
45. ايمان و تقوا، سبب بهره‌مند شدن انسان‌ها از بركات آسمان و زمين:
و لو أنّ أهل القرى ءامنوا و اتّقوا لفتحنا عليهم بركت من السّماء و الأرض...‌. ‌‌أعراف‌(7)‌96
46. گشايش بركت‌هاى آسمان و زمين در اختيار خداوند و به اراده او:
و لو أنّ أهل القرى ءامنوا و اتّقوا لفتحنا عليهم بركت من السّماء و الأرض...‌. ‌‌أعراف‌(7)‌96

بناى آسمان‌ها

47. سوگند خداوند به آسمان و بنا كننده آن:
والسّماء وما بنـها. ‌‌شمس‌(91)‌5
48. لزوم مطالعه در كيفيّت بناى آسمان‌ها:
أفلم ينظروا إلى السّماء فوقهم كيف بنينـها وزيّنّها وما لها من فروج. ‌‌ق‌(50)‌6
49. خداوند، بنا كننده آسمان‌ها:
الّذى جعل لكم‌الأرض فرشا والسّماء بنـاء...‌. ‌‌بقره‌(2)‌22
أفلم ينظروا إلى السّماء فوقهم كيف بنينـها...‌. ‌‌ق‌(50)‌6
والسّماء بنينـها بأييد وإنّا لموسعون. ‌‌ذاريات‌(51)‌47
ءأنتم أشدّ خلقا أم السّماء بنـها. ‌‌نازعات‌(79)‌27
والسّماء وما بنـها. ‌‌شمس‌(91)‌5
50. بناى آسمان‌ها بسى عظيم‌تر از آفرينش انسان‌ها:
ءأنتم أشدّ خلقا أم السّماء بنـها‌ * رفع سمكها فسوّها. ‌‌نازعات‌(79)‌27‌و‌28
51. خداوند، بنا كننده هفت آسمان استوار و محكم:
وبنينا فوقكم سبعا شدادا. ‌‌نباء‌(78)‌12
52. خداوند، آفريننده آسمان به صورت بنا و سقف زمين:
الّذى جعل لكم الأرض فرشا والسّماء بنـاء...‌.[15] ‌‌بقره‌(2)‌22
اللّه الّذى جعل لكم الأرض قرارا والسّماء بناء...‌. ‌‌غافر‌(40)‌64

بهشت در آسمان‌ها

53. آسمان‌ها، جايگاه بهشت:
...لا تفتّح لهم أبوب السّماء و لا يدخلون الجنّة...‌.[16] ‌‌أعراف‌(7)‌40

بى‌عيبى آسمان‌ها

54. آفرينش آسمان‌ها به دور از هرگونه پارگى و عيب:
أفلم ينظروا إلى السّماء فوقهم كيف بنينها و زيّنّها و ما لها من فروج. ‌‌ق‌(50)‌6
الّذى خلق سبع سموت طباقا...فارجع البصر هل ترى من فطور. ‌‌ملك‌(67)‌3

پاسداران آسمان‌ها =>همين مدخل، حفظ آسمان‌ها

پديده‌هاى آسمان‌ها =>همين مدخل، موجودات آسمان‌ها

پرواز در آسمان‌ها

55. فضاى آسمان، مساعد براى پرواز پرندگان:
ألم يروا إلى الطّير مسخّرت فى جوّ السّمآء ما يمسكهنّ إلاّ اللَّه...‌. ‌‌نحل‌(16)‌79
أولم‌يروا إلى الطّير فوقهم صـفّـت و يقبضن ما يمسكهنّ إلاّ الرّحمـن...‌. ‌‌ملك‌(67)‌19

تدبير آسمان‌ها

56. خدا، تدبيركننده امور آسمان‌ها:
...ثمّ استوى إلى السّماء فسوّهنّ سبع سموت...‌. ‌‌بقره‌(2)‌29
...الّذى خلق السّموت و الأرض فى ستّة أيّام ثمّ استوى على العرش...ألا له الخلق و الأمر...‌.[17] ‌‌أعراف‌(7)‌54
...الله الّذى خلق السّموت...ثمّ استوى على العرش يدبّر الأمر...‌. ‌‌يونس‌(10)‌3
قل من يرزقكم من السّماء...و من يدبّر الأمر فسيقولون الله...‌. ‌‌يونس‌(10)‌31
الله الّذى رفع السّموت بغير عمد ترونها ثمّ استوى على العرش...يدبّر الأمر...‌. ‌‌رعد‌(13)‌2
قال لقد علمت مآ أنزل هـؤلاء إلاّ ربّ السَّمـوت والأرض بصآئِر...‌. ‌‌اسراء‌(17)‌102
و ربطنا على قلوبهم إذ قاموا فقالوا ربّنا ربّ السّمـوت والأرض...‌. ‌‌كهف‌(18)‌14
ربّ السّموت و الأرض و ما بينهما...‌. ‌‌مريم‌(19)‌65
تنزيلا ممّن خلق الأرض و السّموت العلى‌ * الرّحمن على العرش استوى‌ * له ما فى السّموت...‌. ‌‌طه‌(20)‌4‌-‌6
قال بل ربّكم ربّ السّموت...‌. ‌‌أنبيا‌(21)‌56
قل من ربّ السّموت السّبع و ربّ العرش العظيم. ‌‌مؤمنون‌(23)‌86
الّذى خلق السّموت و الأرض و ما بينهما فى ستّة أيّام ثمّ استوى على العرش الرحمن...‌. ‌‌فرقان‌(25)‌59
قال ربّ السّموت و الأرض...‌. ‌‌شعراء‌(26)‌24
ربّ السّموت و الأرض و ما بينهما...‌. ‌‌صافات‌(37)‌5
ربّ السّموت و الأرض و ما بينهما...‌. ‌‌ص‌(38)‌66
ثمّ استوى إلى السّماء و هى دخان فقال لها و للأرض ائتيا طوعا أو كرها قالتا أتينا طـائِعين. ‌‌فصلت‌(41)‌11
فقضـهنّ سبع سموت فى يومين و أوحى فى كلّ سماء أمرها...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌12
سبحن ربّ السّموت و الأرض ربّ العرش...‌. ‌‌زخرف‌(43)‌82
ربّ السّموت...‌. ‌‌دخان‌(44)‌7
فلله الحمد ربّ السّموت...‌. ‌‌جاثيه‌(45)‌36
فوربّ السّماء والأرض...‌. ‌‌ذاريات‌(51)‌23
هو الّذى خلق السّموت و الأرض فى ستّة أيّام ثمّ استوى على العرش...‌ * له ملك السّموت و الأرض و إلى الله ترجع الأمور. ‌‌حديد‌(57)‌4‌و‌5
ربّ السّموت و الأرض و ما بينهما الرّحمن...‌. ‌‌نبأ‌(78)‌37

ترس آسمان‌ها

57. ترس آسمان‌ها از تحمّل امانت عرضه شده بر آن‌ها:
إنّا عرضنا الأمانة على السّموت...فأبين أن يحملنها و أشفقن منها...‌. ‌‌أحزاب‌(33)‌72

ترفيع آسمان‌ها

58. برافراشته بودن آسمان‌ها با ستون‌هاى نامرئى:
الله الّذى رفع السّموت بغير عمد ترونها...‌. ‌‌رعد‌(13)‌2
59. ترفيع آسمان‌ها از سوى خدا:
الله الّذى رفع السّموت بغير عمد ترونها...‌. ‌‌رعد‌(13)‌2
تنزيلا ممّن خلق الأرض و السّموت العلى. ‌‌طه‌(20)‌4
و جعلنا السّماء سقفا محفوظا...‌. ‌‌أنبيا‌(21)‌32
و لقد خلقنا فوقكم سبع طرائق...‌. ‌‌مؤمنون‌(23)‌17
أفلم ينظروا إلى السّماء فوقهم كيف بنينـها وزيّنّها وما لها من فروج. ‌‌ق‌(50)‌6
و السقف المرفوع. ‌‌طور‌(52)‌5
و السّماء رفعها و وضع الميزان. ‌‌رحمن‌(55)‌7
و بنينا فوقكم سبعا شدادا. ‌‌نبأ‌(78)‌12
ء أنتم أشدّ خلقا أم السّماء بنـها‌ * رفع سمكها فسوّها. ‌‌نازعات‌(79)‌27‌و‌28
و إلى السّماء كيف رفعت. ‌‌غاشيه‌(88)‌18

تزيين آسمان‌ها

60. تزيين آسمان دنيا به زيور ستاره‌ها جلوه‌اى از ربوبيّت خدا:
رّبّ السّمـوت والأرض وما بينهما وربّ المشـرق‌ * إنّا زيّنّا السّماء الدّنيا بزينة الكواكب. ‌‌صافات‌(37)‌5‌و‌6
61. تزيين آسمان و قرار دادن برج‌ها در آن از جانب خدا براى تماشاگران:
و لقد جعلنا فى السّماء بروجا و زيّنّها للنّظرين. ‌‌حجر‌(15)‌16
62. آراسته شدن آسمان با ستارگان:
إنّا زيّنّا السّماء الدّنيا بزينة الكوكب. ‌‌صافات‌(37)‌6
...و زيّنّا السّماء الدّنيا بمصبيح...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌12
أفلم ينظروا إلى السّماء فوقهم كيف بنينها و زيّنّها...‌. ‌‌ق‌(50)‌6
و لقد زيّـنّا السّماء الدّنيا بمصبيح‌...‌. ‌‌ملك‌(67)‌5
63. آراسته شدن با ستارگان و خورشيد و ماه تابان:
تبارك الّذى جعل فى السّماء بروجا و جعل فيها سراجا و قمرا منيرا.[18] ‌‌فرقان‌(25)‌61

تسبيح آسمان‌ها

64. آسمان‌هاى هفت‌گانه، تسبيح‌گوى خدا:
تسبّح له السّموت السّبع...‌. ‌‌اسراء‌(17)‌44

تعدد آسمان‌ها

65. عالم آفرينش، داراى آسمان‌هاى متعدّد:
...ثمّ استوى الى السّماء فسوّهن سبع سموت. ‌‌بقره‌(2)‌29‌،‌33‌،‌107‌،‌116‌،‌117‌،‌164‌،‌255‌،‌284.
نيز=>آل‌عمران‌(3)‌29‌، 83‌، 109‌، 129‌، 133‌، 180‌، 189‌، 190‌، 191; نساء‌(4)‌126‌، 131‌، 132‌، 170‌و‌171; مائده‌(5)‌17‌، 18‌، 40‌، 97‌و‌120; أنعام‌(6)‌1‌، 3‌، 12‌، 14‌، 73‌، 75‌، 79‌و‌101; أعراف‌(7)‌54‌، 158‌و‌187; توبه‌(9)‌36‌و‌116; يونس‌(10)‌3‌، 6‌، 18‌، 55‌، 66‌، 68‌و‌101; هود‌(11)‌7‌، 107‌، 108‌و‌123; يوسف‌(12)‌101 و‌105; رعد‌(13)‌2‌، 15‌و‌16; ابراهيم‌(14)‌2‌، 10‌، 19‌، 32‌و‌48; حجر‌(15)‌85; نحل‌(16)‌3‌، 49‌، 52‌، 73‌و‌77; اسراء‌(17)‌44‌، 55‌، 99‌و‌102; كهف‌(18)‌14‌، 26‌و‌51; مريم‌(19)‌65‌، 90‌و‌93; طه‌(20)‌4‌، 6; أنبيا‌(21)‌19‌، 30‌و‌56; حج‌(22)‌64; مؤمنون‌(23)‌71‌، 86; نور‌(24)‌35‌، 41‌، 42‌و‌64; فرقان‌(25)‌2‌، 6‌و‌59; شعراء‌(26)‌24; نمل‌(27)‌25‌، 60‌، 65‌و‌87; عنكبوت‌(29)‌44‌، 52‌و‌61; روم‌(30)‌8‌، 18‌، 22‌، 26‌و‌27; لقمان‌(31)‌10‌، 20‌، 25‌و‌26; سجده‌(32)‌4; أحزاب‌(33)‌72; سبأ‌(34)‌1‌، 3‌، 22‌و‌24; فاطر‌(35)‌1‌، 38‌، 40‌، 41‌و‌44; يس‌(36)‌81; صافات‌(37)‌5; ص‌(38)‌10‌، 66; زمر‌(39)‌5‌، 38‌، 44‌، 46‌، 63‌و‌67‌، 68; غافر‌(40)‌37‌; فصلت‌(41)‌12; شورى‌(42)‌4‌، 5‌، 11‌، 12‌، 29‌، 49‌و‌53; زخرف‌(43)‌9‌، 82‌و‌85 دخان‌(44)‌7‌، 38; ; جاثيه‌(45)‌3‌، 13‌، 22‌، 27‌، 36‌و‌37; أحقاف‌(46)‌3‌، 4‌و‌33; فتح‌(48)‌4‌، 7‌و‌14; حجرات‌(49)‌16‌و‌18; ق‌(50)‌38; طور‌(52)‌36; نجم‌(53)‌26‌و‌31; رحمن‌(55)‌29‌و‌33; حديد‌(57)‌1‌، 2‌، 4‌، 5‌و‌10; مجادله‌(58)‌7; حشر‌(59)‌1‌و‌24; صف‌(61)‌1; جمعه‌(62)‌1; منافقون‌(63)‌7; تغابن‌(64)‌1‌، 3‌و‌4; طلاق‌(65)‌12 ملك‌(67)‌3; نوح‌(71)‌15; نبأ‌(78)‌37; بروج‌(85)‌9.

تعقّل در آسمان‌ها=>همين مدخل، مطالعه آسمان‌ها

توجّه به آسمان‌ها

66. توجّه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) به آسمان، براى دريافت وحى جهت تغيير قبله:
قد نرى تقلّب وجهك فى السّماء فلنولّينّك قبلة ترضـها...‌. ‌‌بقره‌(2)‌144

جانداران در آسمان‌ها=>همين مدخل، موجوداتِ آسمان‌ها

جايگاه آسمان‌ها=>همين مدخل، ترفيع آسمان‌ها

جنبندگان در آسمان‌ها=>همين مدخل، موجوداتِ آسمان‌ها

جوّ آسمان‌ها

67. فضاى آسمان‌ها، مساعد براى پرواز پرندگان:
أ لم يروا إلى الطير مسخّرت فى جوّ السّماء...‌. ‌‌نحل‌(16)‌79

چراغ آسمان‌ها

68. خداوند، قرار دهنده چراغ خورشيد در آسمان:
تبارك الّذى جعل فى السّماء بروجا و جعل فيها سراجا و قمرا منيرا. ‌‌فرقان‌(25)‌61
...و زيّنّا السّماء الدّنيا بمصبيح...‌. ‌‌فصلت‌(41)‌12
و لقد زيّنّا السّماء الدّنيا بمصبيح...‌. ‌‌ملك‌(67)‌5
و جعل القمر فيهنّ نورا و جعل الشمس سراجا. ‌‌نوح‌(71)‌16
69. ستارگان، چراغ‌هاى آسمان اول و زيبايى بخش آن:
و بنينا فوقكم سبعا شدادا‌ * و جعلنا سراجا وهّاجا. ‌‌نبأ‌(78)‌12‌و‌13

حافظ آسمان‌ها=>همين مدخل، حفظ آسمان‌ها



[1]. (مفردات راغب; مجمع‌البيان، ج1-2، ص155)
[2]. بنابر اين‌كه به قرينه سياق و آيات ديگر مثل ابراهيم/48 مقصود از «السموات» آسمان آخرت باشد. (مجمع‌البيان; الميزان، ذيل آيه)
[3]. گفته شده احتمال دارد آيه درباره «اشراط الساعة» باشد و اين‌كه در آستانه قيامت، آسمان دود توليد مى‌كند و همه‌جا را دود فرا مى‌گيرد.
[4]. «كشط» به‌معناى كندن پوست ازشتر (مفردات‌راغب)، و در آيه، كنايه از بركنار شدن حجاب و پرده است.
[5]. در روايتى از امام صادق(عليه السلام) «رتق» نباريدن باران و نروييدن گياه و «فتق» بارش باران و روييدن گياه معناشده است. (نورالثقلين، ذيل آيه)
[6]. در معناى «رتق و فتق» دو احتمال وجود دارد: أ. «رتق» نباريدن آسمان و نروييدن گياه از زمين، و «فتق» بارش آسمان و رويش زمين است; ب. «رتق» پيوستگى مواد جهان و «فتق» جدا شدن آن‌ها از يك‌ديگر و ظهور تركيبات جديد، و برداشت بر اساس احتمال دوم است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[7]. اين‌كه آسمان‌ها هنگام نزول وحى در آستانه فروپاشى قرار مى‌گيرند، حاكى از دشوارى تحمّل عبور وحى است.
[8]. مقصود از «طرائق» به قرينه «فوقكم» مى‌تواند آسمان‌هاى هفت‌گانه باشد.
[9]. «الخبء» در لغت به معناى مستور و پوشيده است. (مفردات راغب)
[10]. «ترونها» ممكن است صفت «عمد» باشد. در اين صورت، جمله، بر وجود ستون‌هاى نامرئى دلالت مى‌كند. در روايتى، على بن موسى الرضا(عليه السلام)مى‌فرمايد: در آن جا ستونهايى است ; امّا شما آن‌ها را نمى‌بينيد. (نورالثقلين، ذيل آيه)
[11]. بنابراين‌كه مرجع ضمير «ترونها»، «السّموت» باشد، معناى جمله چنين خواهد بود: آسمان‌ها بدون ستون آفريده شده‌اند و شما مى‌بينيد كه ستون ندارند.
[12]. نكته بر اين اساس است كه باء در «بالغمام» براى ملابست و در نتيجه، كلمه «بالغمام» در محلّ نصب و حال باشد; يعنى شكافته مى‌شود آسمان در حالى كه با ابر است; همانند «ركب الامير بسلاحه»; امير همراه سلاح خود بر مركب سوار شد.
[13]. «قنوت»، مصدر «قنتون» به معناى اطاعتِ خاضعانه است. (مفردات‌راغب)
[14]. مقصود از «تكاد السّموت يتفطّرن» اين است كه آن‌ها از هيبت خدا نزديك است فرو بريزند، و اين از روحيّه تسليم آن‌ها در برابر خدا حكايت مى‌كند.
[15]. «بناء» به معناى هر چيزى است كه افراشته بر زمين باشد و در آيه به معناى سقف برافراشته است. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)
[16]. اگر چه گشوده نشدن درهاى آسمان اعمّ از عدم گشايش جهت دعا و بالا رفتن اعمال و داخل شدن در بهشت است، به قرينه «و لايدخلون الجنّة» مقصود از گشوده نشدن درهاى آسمان، باز نشدن آن‌ها براى ورود تكذيب‌كنندگان به بهشت آسمان است. (الميزان، ذيل‌آيه)
[17]. جمله «استوى على العرش» كنايه از تدبير امور هستى است و ذكر آن پس از بيان آفرينش آسمان، بر تدبير آسمان كه از اجزاى مهمّ عالم است، دلالت دارد.
[18]. امام باقر(عليه السلام) درباره آيه شريفه فرمود: برج‌هاى آسمان ستارگان است. (نورالثقلين، ذيل آيه)