ترجمه و توضيح :
وقتى حسين بن على عليهما السلام در مسير خود به سوى كوفه به منزلى به نام ((حاجر)) وارد گرديد اين نامه را خطاب به مردم كوفه و در پاسخ نامه مسلم بن عقيل نگاشت و به وسيله قيس بن مسهر صيداوى به آنان ارسال داشت :
((اما بعد: نامه مسلم بن عقيل را كه مشعر به اجتماع و هماهنگى شما در راه نصرت و يارى ما خاندان و مطالبه حق ما بود دريافت نمودم از خداوند مسئلت دارم كه آينده همه ما را به خير و شمارا موفق و در اين اتحاد و اتفاق بر شما ثواب و اجر عظيم عنايت فرمايد.
من هم روز سه شنبه هشتم ذيحجه از مكه به سوى شما حركت نموده ام با رسيدن پيك من ، شماها به كارهاى خويش به سرعت سروسامان بخشيد كه خود من نيز در اين چند روزه وارد خواهم گرديد)).

چرا كوفه ؟

در قيام و حركت حسين بن على عليهما السلام گاهى مساءله دعوت و اظهار پشتيبانى مردم كوفه و تشكيل حكومت اسلامى در قيافه علة العلل و انگيزه اصلى تصوير و ترسيم گرديده است و اين تصوير، گذشته از اينكه برخلاف واقعيات و مسلمات است از اهميت و عظمت اين قيام كاسته و مساءله را به صورت يك موضوع عادى كه هر مسلمان سياستمدار منهاى مقام معنوى و وظيفه شخصى الهى نيز ملزم به اجراى چنين طرح و برنامه بود درآورده است ولى ما كه قدم به قدم با سخنان امام عليه السلام حركت مى كنيم مى بينيم مساءله دعوت مردم كوفه و تشكيل حكومت در اين حركت حيات بخش ‍ و اراده امام عليه السلام داراى نقش اساسى و جنبه اصلى نبوده است ؛ زيرا امام عليه السلام در مدينه از بيعت با يزيد امتناع ورزيده و بر اساس مخالفت و مبارزه سخت با دشمن سرسخت و با برنامه منظم به سوى مكه حركت نموده است تا آنجا كه در پاسخ ابن عباس مى گويد:((اينها دست از من برنمى دارند تا خون مرا بريزند)).
و در پاسخ ابن زبير مى گويد:((اگر در لانه مرغى باشم باز هم مرا بيرون آورده و به قتل خواهند رسانيد)).
و پس از تصميم امام عليه السلام و پس از ورود آن حضرت به مكه و پس از آگاهى مردم كوفه از موضع مخالف امام عليه السلام مساءله دعوت شروع گرديده است و پر واضح است كه اين دعوت نمى تواند علة العلل و انگيزه اصلى در حركت و قيام امام عليه السلام باشد بلكه يك مساءله فرعى و جنبى بوده در كنار يك تصميم و اراده محكم و در ضمن يك هدف عالى و برنامه گسترده و منظم .
اينك امام عليه السلام بايد مبارزه با يزيد را تعقيب و پيگرى نمايد ولى ادامه آن در مكه مساوى است با ترور و قتل مخفيانه آن حضرت كه در نتيجه از طرفى موجب هتك حرمت و اهانت به بيت خدا و از طرف ديگر به نفع يزيد بن معاويه منجر خواهد گرديد. ولذا ديديم سعيد بن عمروعاص مسؤ ول و ماءمور ترور امام عليه السلام اول از رهگذر صلح و سازش و با تسليم نمودن امان نامه و سپس با توسل به زور مى خواهد امام را از حركت باز دارد و به مكه برگرداند و موضوع را بدون سروصدا در خود مكه فيصله بخشيده و اين قيام را در نطفه خفه سازد.
و اما امام عليه السلام كدام منطقه را انتخاب نمايد؟ متن كشور اسلامى ، بزرگترين نقطه انفجار، عراق و كوفه را؛ زيرا اين استان يكى از استانهاى بزرگ مركز ارتش اسلام ، رقيب و مقابل شام و از نظر سوق الجيشى داراى اهميتى حتى بيش از مكه و مدينه و از نظر آگاهى مردم آن سامان همين اندازه كافى است كه اين همه دعوتنامه از سوى آنان به مكه سرازير شده و آمادگى و پشتيبانى خويش را اعلان نموده اند و اگر در يك زمان معين و برهه خاصى جلو اين آگاهى و آمادگى جبرا گرفته شود ولى بالا خره اين افكار در انقلاب آينده مؤ ثر گرديده انقلابهاى آينده از همين نقطه آغاز خواهد شد.
گذشته از اين مساءله ، آيا براى حسين بن على عليهما السلام كه امام و رهبر امت است در مقابل اين نامه ها و درخواستها عذرى در تعطيل برنامه سفر عراق و كوفه وجود دارد و اگر مردم كوفه ادعا مى كردند كه ما حاضر بوديم در راه حسين بن على عليهما السلام از جان و مال خود بگذريم و اين همه از وى درخواست نموديم كه رهبرى ما را به عهده گيرد ولى او اعتنايى به درخواستهاى ما ننمود پاسخ امام عليه السلام قانع كننده بود كه بگويد چون من مى دانستم شما نسبت به من بى وفايى خواهيد نمود لذا به درخواستهاى شما پاسخ مثبت ندادم ؟ آيا نمى توانستند ادعا كنند كه ما در دعوت خويش ‍ وفادار بوديم ؟
به عبارت ديگر: در اينجا امام حسين عليه السلام بر سر دوراهى تاريخ است كه اگر به تقاضاهاى مردم كوفه پاسخ مثبت ندهد در مقابل تاريخ محكوم است و تاريخ در آينده قضاوت خواهد كرد كه زمينه فوق العاده مساعد بود ولى امام حسين از اين فرصت طلايى نتوانست استفاده كند يا نخواست يا ترس و رعب مانع گرديد و...
امام عليه السلام براى اينكه با چنين مردمى كه دست به سوى او دراز كرده اند اتمام حجت كند به تقاضاى آنان پاسخ مى گويد.
نتيجه اينكه :
امام از نظر تكليف شرعى ، باطنى و واقعى كه خود واقف و متوجه آن بود ماءموريت داشت كه در راه مبارزه با فساد و دستگاه حكومت يزيد و براى اعتلاى كلمه حق تا آخرين قطره خون خود را نثار كند.
و از نظر حكم ظاهرى كه براى هر فردى روشن بود در رابطه با پاسخگويى به درخواست مردم كوفه و شرايط خاص محيط عراق لازم بود كه اين مبارزه را به اين ناحيه بكشاند و برنامه خويش را در اين نقطه عملى و پياده نمايد و به روال عادى حركت خويش را به مردم كوفه اعلان نموده و به آنها دستور آمادگى هرچه بيشتر بدهد گرچه تفكيك اين دو نوع تكليف از همديگر براى عموم قدرى مشكل است ولى شايد گفتار يكى از علماى بزرگ شيعه نيز ناظر به همين مطلب باشد كه مى گويد ((حسين بن على عليهما السلام بين تكليف ظاهرى و تكليف واقعى جمع كرده و در حركت خويش به سوى كوفه هردو وظيفه را انجام داد))⁽⁷⁶⁾.
و جالب اين كه امام عليه السلام به هردو جنبه موضوع بارها اشاره كرده ، ماءموريت اولى خود را به تعبيرهاى مختلف مانند ماءموريت از طرف رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در حال رؤ يا، خواست و مشيت خداوند و... بيان نموده است . و اما ماءموريت دوم و تكليف ظاهرى امام كه با علم و آگاهى بر بى وفايى مردم كوفه يك روش معمولى و متعارف در پيش گرفته است ، اين حقيقت در سخنان مختلف آن حضرت مانند گفتار او به ابن زبير و... منعكس گرديده است .
و از جمله اين موارد گفتار ديگرى است از آن حضرت كه در صفحه بعد مطالعه خواهيد نمود.

بخش دوم : از مكه تا كربلا: در مسير كوفه

متن سخن :
((اِنَّ هؤُلاءِ اَخافُونى وَهذِهِ كُتُبُ اَهْلِ الْكُوفَة
وَهُمْ قاتِلى فَاِذا فَعَلُوا ذلِكَ وَلَمْ يَدَعُو اللّه مُحَرَّماً اِلاّ انْتَهَكُوهُ بَعَثَ اللّهُ اِلَيْهِم مَنْ يُذِلّهُمِ حَتّى يَكُونُوا اَذَلَّ مِنْ فِرامِ الْمَراءَةِ))⁽⁷⁷⁾.

ترجمه و توضيح :
ابن كثير دمشقى و ابن نما از مردى از اهل كوفه نقل نموده اند كه من پس از آنكه اعمال حج را انجام دادم به سرعت به كوفه مراجعت نمودم و در مسير خود به چند خيمه برخوردم و از صاحب آن خيمه ها پرسيدم ، گفتند اين خيمه ها متعلق به حسين بن على است . با شنيدن اين جمله و به اشتياق زيارت فرزند پيامبر حركت نموده به سراغ خيمه اختصاصى آن حضرت رفتم . او را در قيافه مردى كه دوران پيرى را شروع كرده باشد در يافتم و ديدم مشغول قرائت قرآن است و قطرات اشك از صورت و محاسن شريفش سرازير است عرضه داشتم پدر و مادرم فداى تو باد اى فرزند دختر پيامبر! چه انگيزه اى تو را به اين بيابان بى آب و علف كشانده است ؟
امام در پاسخ من چنين فرمود:
((اِنَّ هؤُلاءِ اَخافُونى وَهذِهِ كُتُبُ اَهْلِ الْكُوفَة ...؛)) از طرفى اين بنى اميه مرا تهديد نمودند و (از طرف ديگر) اينها دعوتنامه هاى مردم كوفه است كه به سوى من فرستاده اند و همين مردم كوفه هستند كه مرا به قتل خواهند رسانيد و چون دست به اين جنايت زدند و احترام دستورات و اوامر خدا را درهم شكستند خدا نيز كسى را بر آنان مسلط خواهد نمود كه آنها را به قتل برساند و آنچنان خوار و ذليلشان بكند كه ذليلتر از كهنه پاره زنان گردند)).

پيش بينى امام (ع )

در اين سخن امام عليه السلام آنچه جالب توجه است پيش بينى آن حضرت درباره مردم كوفه مى باشد كه فرمود اين مردم مرا به قتل خواهند رسانيد و پس از ارتكاب اين جنايت ، خدا نيز كسى را بر آنان مسلط خواهد نمود كه به قتلشان برساند و آنچنان به خوارى و ذلتشان بكشاند كه بى حيثيت ترين و ذليلترين مردم دنيا باشند.
و اين پيش بينى در موارد متعدد از سخنان آن حضرت آمده است از جمله در گفتار وى در بطن عقبه و به هنگام حركت از مكه در پاسخ پيشنهاد ابن عباس ⁽⁷⁸⁾ و همچنين در دومين سخنرانى آن حضرت كه در روز عاشورا و در روياروئى مردم كوفه ايراد فرمودچنين آمده است :((به خدا سوگند! پس ‍ از اين جنگ ، روى راحت و خوشى نخواهيد ديد مگر خيلى كم و گذرا به همان اندازه كه اسب سوار بر اسب خويش سوار است و سپس آسياب تحولات شما را به شدت به دور خود خواهد چرخانيد و مانند محور آسياب به تزلزل و اضطرابتان درخواهد آورد))⁽⁷⁹⁾.

تحقق ذلّت مردم كوفه

اينك بايد ديد اين پيش بينى امام درباره مردم كوفه كى و چگونه و با دست چه كسى تحقق پذيرفت ، اين چه كسى بود كه بر اين مردم مسلط شد و آنان را آنچنان به ذلت و خوارى كشانيد كه ذليلترين همه اقوام و ملل گرديدند.
همان گونه كه امام عليه السلام فرمود پس از جريان عاشورا مردم كوفه بجز يك دوران موقت روى خوشى و آرامش نديدند؛ زيرا بلافاصله گروهى از مردم اين شهر به عنوان توابين قيام كردند و پس از مدتى ، جريان خروج مختار پيش آمد و... كه همه اين جريانات همراه با قتل و خونريزى و موجب قلق و اضطراب مردم كوفه و در نهايت به مجازات كسانى كه در كربلا بودند منجر گرديد و اين اضطرابها در طول تاريخ خلافت بنى اميه و قسمت مهمى از تاريخ خلافت عباسيان در عراق و مركز آن كوفه استمرار و ادامه داشته است كه امام فرمود:((لا تُرْضِ الْولاةَ عَنْهُمْ اَبَداً)) ولى بدترين دورانى كه بر مردم كوفه گذشت و تلخترين روزهايى كه تاريخ كوفه به ياد دارد عبارت است از دوران بيست ساله اى كه حجاج بن يوسف ثقفى فرمانرواى مطلق العنان عراق - به ضميمه قسمتى از ايران - گرديد كه در دوران حكومتش (75 - 95 ق ) مردم عراق به خصوص مردم كوفه را آنچنان تحت فشار قرار داد و آنچنان در دل آنان رعب و وحشت ايجاد نمود و به قدرى آدم كشت و به قدرى زندانى و شكنجه نمود و آنچنان اين مردم را به خوارى و ذلت و تباهى و روسياهى كشيد كه نمى توان تعبيرى گوياتر از ((اَذَلَّ مِنْ فِرامِ المَرْاءَةَ)) بر آن پيدا نمود.

خلاصه اى از جنايات حجاج

در مروج الذهب و كامل ابن اثير آمده است كه چون حجاج بن يوسف به فرمانروايى عراق منسوب و به كوفه مقر حكومت خويش وارد گرديد در اولين سخنرانيش كه تواءم با تهديد و ارعاب و بدون ذكر ((بسم اللّه )) بود قيافه خونخوار خويش را نشان داد و از جمله هايى كه او در اولين سخنرانيش به كار برد اين بود:
اى مردم عراق ! اى اهل شقاق و نفاق و صاحبان بدترين صفات به خدا سوگند! من در ميان شما گردنهايى برافراشته و سرهايى كه هنگام درو كردنش فرا رسيده است زياد مى بينم و اين كارى است كه از من ساخته است . اى مردم عراق ! بدانيد به خدا سوگند من نه از لغزش شما درمى گذرم و نه عذر شما را مى پذيرم ⁽⁸⁰⁾.
آنگاه دستور داد كه بايد همه شما در بيرون شهر اجتماع كنيد و به يارى ((مهلب )) كه در بصره با مخالفان حكومت در جنگ است بشتابيد و هركس از اين فرمان خوددارى كند گردنش را خواهم زد و خانه اش را ويران خواهم نمود. روز سوم كه خود حجاج ناظر حركت مردم كوفه به سوى بصره بود، پيرمردى از سران قبائل كوفه به نام ((عمير بن ضابى )) به نزدوى آمد و گفت : امير! من پير و زمين گير و ضعيفم و چند فرزند جوانم در جنگ شركت مى كنند، يكى از آنها را به جاى من حساب كن و مرا از شركت در اين جنگ معاف بدار.
هنوز كلام پيرمرد تمام نشده بود كه حجاج دستور داد گردن او را زدند و ثروتش را مصادره نمودند. مردم كوفه با ديدن اين فشارها در رفتن به بيرون شهر و شركت در جنگ بصره آنچنان ازدحام و كثرت نمودند و آنچنان شتاب زده شدند كه چندين نفر از بالاى پل به داخل فرات افتاده و غرق شدند⁽⁸¹⁾.
بنابه نقل مورخان حجاج بن يوسف كه در سال 95 و پس از بيست سال امارت ، مُرد كسانى كه به دست وى در اين مدت به قتل رسيده بودند (بجز كسانى كه در جنگها كشته شده بودند) به 120 هزار نفر بالغ مى گرديد. به هنگام مرگ حجاج ، پنجاه هزار نفر مرد و سى هزار نفر زن در زندانهاى وى وجود داشتند كه شانزده هزار نفر از اين زنان زندانى ، برهنه بودند.
مسعودى پس از نقل اين جريان مى گويد: حجاج زن و مرد را در يك محل زندانى مى نمود و زندانهاى وى سقف نداشت تا از تابش آفتاب سوزان و رسيدن باد و باران و سرماى زمستان مانع گردد⁽⁸²⁾.
در تاريخ ابن جوزى آمده است كه غذاى زندانيان حجاج را مخلوطى از آرد جو و خاكستر و نمك تشكيل مى داد و هركس پس از چند روز كه در يكى از زندانهاى حجاج زندانى مى گرديد در اثر اين نوع غذا و در اثر تابش آفتاب به صورت يك شخص سياه پوست درمى آمد⁽⁸³⁾.
ابن قتيبه دينورى نقل مى كند كه حجاج بن يوسف در اثر مخالفتى كه از مردم بصره به وجود آمد در ماه رمضان و روز جمعه وارد اين شهر گرديد و با يك دسيسه حساب شده در ميان مسجد جامع اين شهر، هفتادهزار نفر را، آرى هفتادهزار نفر را، يكجا از تيغ شمشير گذرانيد كه چنين جنايتى در طول تاريخ ديده نشده است ⁽⁸⁴⁾.
مرحوم شيخ محمد جواد مغنيه نويسنده شهير لبنانى مى گويد: ((من آنچه تاريخ مطالعه كرده ام در قساوت و خونخوارى ، كسى مانند ((حجاج )) را نديده ام تنها درباره ((نرون )) مطالبى مى شنويم كه مى تواند بيانگر روح شقاوتگر و حالت ساديسم حجاج باشد كه وقتى ((روم )) را آتش زد به شعله هايى كه زبانه مى كشيد تماشا مى كرد و به ناله و ضجه زنان و اطفال كه از ميان آتش به گوش مى رسيد مى خنديد))⁽⁸⁵⁾.
و بالا خره ((عمر بن عبدالعزيز)) درباره ((حجاج بن يوسف )) مى گفت : ((اگر تمام ملتها خبيث ترين و خونخوارترين فرد خود را براى مسابقه در خباثت و جنايت بياورند و ما حجاج را بياوريم در اين مسابقه پست فطرتى ، ما بر همه جهانيان پيروز خواهيم گرديد))⁽⁸⁶⁾.
و در اينجاست كه مفهوم گفتار امام عليه السلام تا حدى روشن مى شود كه فرمود:
((سَلَّطاللّه عَلَيْهِمْ مَنْ يُذِلُّهُمْ حَتّى يَكُونُوا اَذَلَّ مِنْ فِرامِ الْمَرْاءَة )) بخش دوم : از مكه تا كربلا: در پاسخ حضرت زينب (ع )

متن سخن :
((يا اُخْتاهُ كُلُّ ما قُضِيَ فَهُوَ كائِنٌ))⁽⁸⁷⁾.

ترجمه و توضيح :
حسين بن على عليهما السلام در مسير خود به كربلا به منزلى به نام ((خزيميه )) وارد گرديد و يك شبانه روز در آنجا توقف و استراحت نمود و در اين منزل بود كه در اول صبح حضرت زينب عليهاالسلام به خدمت آن حضرت آمد و عرضه داشت : برادر! اين دو بيت گويا از هاتفى به گوش من رسيد كه بيشتر موجب نگرانى و تشويش خاطر من گرديد.
اى چشم من با تلاش فراوان آماده باش براى گريه كردن ؛ زيرا چه كسى بجز من براى شهدا گريه خواهد نمود.
گريه براى گروهى كه خطرات ، بر طبق مقدرات ، آنها را به سوى وفاى به عهد سوق مى دهد))⁽⁸⁸⁾.
حسين بن على عليهما السلام در پاسخ زينب كبرى عليهاالسلام به يك جمله قناعت ورزيد، آرى تنها به يك جمله كوتاه :((يا اُخْتاهُ كُلُّ ما قُضِيَ فَهُوَ كائِنٌ)) ((خواهرم ! آنچه خدا تقدير كرده حتما به وقوع خواهد پيوست )).

منظور از قضا چيست ؟

با توضيحى كه در صفحات قبل در رابطه با مشيت و اراده تكوينى و تشريعى خداوند داده شد و با در نظر گرفتن شرايط و اوضاع خاصى كه امام از نظر تكليف شرعى در آن قرار داشت فكر مى كنيم مساءله قضا كه در اين سخن امام عليه السلام آمده است تا حدى روشن گردد و منظور از اين قضا همان فرمان و امر الهى در آن شرايط و چهارچوبه خاص و به انجام رسانيدن اين تكليف از سوى امام عليه السلام است ؛ زيرا واژه ((قضا)) به معناى امر حتمى و به مرحله انجام رسانيدن تقدير و مشيت و در مرحله بعد از تقدير و اراده است .

بخش دوم : از مكه تا كربلا: در منزل ثعلبيه

متن سخن :
((لا خَيْرَ فِى الْعَيْشِ بَعْدَ هؤُلاءِ))⁽⁸⁹⁾

ترجمه و توضيح :
قافله حسين بن على عليهما السلام پس از ((خزيميه )) و ((زرود)) به منزل ثعلبيه وارد گرديد و در اين منزل ، سه گفتار از امام عليه السلام نقل گرديده است كه يكى به مناسبت شهادت حضرت مسلم و دو سخن ديگر در پاسخ دو نفر سؤ ال كننده مى باشد كه به ترتيب اين سه سخن را در اينجا مى آوريم :
سخن اول در رابطه با شهادت مسلم بن عقيل است كه اين جريان را طبرى و مورخان ديگر از عبداللّه بن مسلم به طور مشروح و مفصل نقل نموده اند و خلاصه آن اين است : ابن سليم كه از مردم كوفه است مى گويد: ((من و همراهم ((مذرى )) پس از انجام مراسم حج ، همت خود را به كار بستيم كه هرچه زودتر به كاروان حسين بن على عليهما السلام برسيم و سرانجام كار او را بدانيم ، در منزل ((زرود)) بود كه به قافله آن حضرت رسيديم و در همين محل به مسافرى به نام ((بكير)) كه از كوفه مى آمد برخورديم و خبر شهر خود را از وى جويا شديم . او گفت به خدا سوگند! من از كوفه خارج نشدم مگر اين كه مسلم بن عقيل و هانى بن عروه را به قتل رسانده بودند و با چشم خود ديدم كه بدنهاى آن دو شهيد را در بازار كوفه بر زمين مى كشاندند)).
عبداللّه مى گويد پس از گرفتن اين خبر ما به قافله حسين بن على عليهما السلام لاحق گشته تا به هنگام غروب به منزل ((ثعلبيه )) وارد شديم و در اين منزل از نزديك با امام عليه السلام ملاقات نموده و خبر شهادت مسلم و هانى را به اطلاع وى رسانيديم .
ابن سليم مى گويد امام با شنيدن اين خبر گفت :((اِنَّا للّهِ وَانَّا اِلَيْهِ راجِعُونَ)) آنگاه اشك به صورتش جارى گرديد. همراهان امام عليه السلام و بنى هاشم نيز گريه كردند و صداى شيون زنها نيز به گوش مى رسيد. پس از آرامش مجلس عبداللّه و همراهش به امام عليه السلام عرضه داشتند يابن رسول اللّه ! جريان كشته شدن مسلم و هانى نشان داد كه شما در كوفه طرفدار و هواخواه نداريد و بهتر اين است كه از همين جا مراجعت كنيد.
و از طرف ديگر فرزندان عقيل گفتند نه ، به خدا سوگند كه ما از پاى نمى نشينيم مگر اينكه خون مسلم را از كشندگان وى بگيريم يا همانند او به خون خود بغلتيم .
گفتگو و بحث در ميان عبداللّه و همراهش از يك طرف و فرزندان عقيل از طرف ديگر به درازا كشيد و هريك از آنان براى نظريه خويش دلايلى مى آوردند و تاءييداتى ذكر مى نمودند و در عين حال همه آنان انتظار آن را داشتند كه امام در اين باره اظهار نظر و تصميم خود را بيان كند و آن حضرت در اين رابطه چنين فرمود:
((لا خيْرَ فِى الْعَيْشِ بَعْدَ هؤُلاءِ؛)) پس از اينها (پس از مسلم و هانى و پس از مردان و جوانانى مانند فرزندان عقيل ) ديگر در زندگى خير و سودى نيست )).
نتيجه اينكه :
از ديدگاه سرور آزادگان ، زندگى كردن در جامعه اى اين چنين سودى ندارد، جامعه اى كه مردانى چون مسلم بن عقيل و هانى بن عروه در شهرى مانند كوفه پايگاه اسلام كشته مى شوند و بدن آنها در بازار آن شهر،بازارى كه روزى صداى موعظه اميرمؤ منان عليه السلام در آن طنين افكن بود كشانده مى شود. آرى بعد از چنين جنايتى و كشته شدن چنين مردانى الهى و در يك چنين محيط و جامعه منحط زندگى مفهومى ندارد گو اينكه همين زندگى ذلتبار براى انسانهايى كه تنها از صورت انسانى برخوردارند نه از سيرت آن شيرين و لذت بخش است .

بخش دوم : از مكه تا كربلا: در منزل ثعلبيه ؛ پاسخ به يك سؤال

متن سخن :
((اِمامٌ دَعا اِلى هُدىً فَاَجابُوا اِلْيهِ
وَامامٌ دَعا اِلى ضَلالَةٍ فَاَجابُوا اِلَيْها هُؤُلاءِ فِى الْجَنَّةِ وَهؤُلاءِ فِى النّار وَهُو قَوْلُهُ تَعالى : فَرِيقٌ فِى الْجَنَّةِ وَفَريقٌ فِى السَّعيرِ))⁽⁹⁰⁾.

ترجمه و توضيح :
بنابه نقل بزرگ محدث شيعه صدوق (ره ) و خطيب خوارزمى در همان منزل ((ثعلبيه )) بود كه شخصى به خدمت حسين بن على عليهما السلام شرفياب گرديد و از آن حضرت تفسير اين آيه شريفه را سؤ ال نمود:((يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ اُناسٍ بِاِمامِهِمْ؛)) در روز قيامت هر قوم و ملتى را با امام و پيشوايشان صدا و دعوت مى كنيم ))⁽⁹¹⁾.
امام در پاسخ وى فرمود: آرى امام و پيشوايى هست كه مردم را به راه راست و به سوى سعادت و خوشبختى مى خواند و گروهى به وى پاسخ مثبت داده و از او پيروى مى كنند و پيشواى ديگرى نيز هست كه به سوى انحراف و بدبختى دعوت مى كند گروه ديگرى نيز براى وى جواب مثبت مى دهند كه گروه اول در بهشت است و گروه دوم در دوزخ .
امام سپس فرمود و اين است معناى آيه ديگر كه ((فَرِيقٌ فِى الْجَنَّةِ وَفَريقٌ فِى السَّعيرِ؛)) گروهى در بهشت است و گروهى در دوزخ ))⁽⁹²⁾.

انواع رهبرى

حسين بن على عليهما السلام در اين گفتارش با اتكاى به دو آيه از قرآن مجيد از دو گروه متضاد و از دو نوع رهبرى سخن مى گويد كه هريك از اين دو گروه متكى به يك رهبر و الهام گيرنده از افكار اوست كه در صحنه زندگى هميشه چنين گروه ها و چنين رهبرانى بوده و خواهند بود و بايد اين رهبران را با برنامه اى كه در پيش دارند شناخت و از آن رهبرى كه به سعادت انسانى دعوت مى كند تبعيت و پيروى نمود.

بخش دوم : از مكه تا كربلا: پاسخ سؤ ال ديگر

متن سخن :
((اَما وَاللّه لَوْ لَقِيتُكَ بِالْمَدِينَة لا رَيْتُكَ اَثَرَ جَبْرَئيلَ فى دارنا
وَنُزُولِه بِالْوَحى على جَدّى يا اَخا اَهْلِ الْكُوفَةِ مِنْ عِنْدِنا مُسْتَقَى الْعِلْمِ اَفَعَلِمُوا وَجَهِلْنا؟ هذا مِمَّا لا يَكُونُ))⁽⁹³⁾.

ترجمه و توضيح لغات :
اَرَيْتُ، اِرئة : نشان دادن . اثر جبرئيل : محل ورود جبرئيل . مُسْتَقى : محلى كه براى استفاده از آب و سيراب شدن از آن فراهم شود.

ترجمه و توضيح :
اين ، سومين سخن امام است در همان منزل ثعلبيه كه يك نفر از مردم كوفه به خدمت آن حضرت رسيد و امام در ضمن گفتگو از وى پرسيد اهل كدام شهر هستى او پاسخ داد از مردم كوفه .
امام به وى چنين فرمود:((اَما وَاللّه لَوْ لَقِيتُكَ بِالْمَدِينَة ...؛)) آگاه باش كه اگر ملاقات ما در مدينه صورت مى گرفت اثر و رد پاى جبرئيل و محل نزول او را در خانه ما⁽⁹⁴⁾ به تو نشان مى دادم . اى برادر كوفى ! محل فرا گرفتن علم ، خاندان ماست پس آيا اينها آشنا و دانا و ما جاهل و ناآشنا هستيم آيا چنين چيزى شدنى است ؟)).
اين سخن امام كه در بصائرالدرجات و اصول كافى نقل گرديده است نشان مى دهد كه امام عليه السلام آن را در مقام پاسخگويى به سؤ الى كه از سوى آن مرد كوفى مطرح شده است اظهار نموده است و تا آنجا كه فرصت اجازه مى داد ما تلاش نموديم كه اصل سؤ ال را نيز به دست بياوريم تا بيان و گفتار امام عليه السلام هرچه واضحتر و روشنتر گردد، ولى متاءسفانه درباره اصل سؤ ال مطلبى به دست نيامد.
اما مجموع سخن امام بويژه جمله ((اَفَعَلِمُوا وَجَهِلْنا)) كه به صورت استفهام انكارى استعمال شده است نشانگر آن است كه طرف خطاب مردى بوده است ناآگاه و ظاهر بين كه حركت امام را در مقابل بنى اميه مانند ساير اعتراض كنندگان مورد اعتراض قرار داده است و امام عليه السلام ضمن برشمردن فجايع و جنايتهاى خاندان بنى اميه از انحرافات و اعوجاجهايى سخن گفته است كه پس از خاتم پيامبران در رهبرى اسلام به وجود آمده و موجب آن گرديده است تا خاندان بنى اميه كه هميشه از دشمنان شماره يك اسلام و قرآن بوده اند فرمانروايان و حكمرانان مسلمانها باشند و به جنايتها و خيانتهايى آن هم به نام اسلام دست بيالايند و در اسلام انحرافاتى به وجود آورند ولى مرد كوفى به گفتار امام قانع نگرديده و همه اين برنامه ها را مانند بعضى از مسلمانان كوته بين به حساب اسلام گذاشته ، ظاهر اعمال و رفتار و روزه و نماز جمعه و جماعت خاندان بنى اميه را مستمسك و دليل حقانيت آنان قرار داده است .

آنچه از گفتار امام (ع ) استفاده مى شود

از اين گفتار امام مطالب زيادى را مى توان استفاده نمود ولى با توضيحى كه قبلاً داده شد در اين سخن يك مطلب بيش از هرچيز ديگر جلب توجه مى كند و آن وجود يك قاعده كلى در سخن امام است كه مى توان آن را قاعده ((اهل البيت ادرى بمافيه )) ناميد كه صاحب خانه به وضع خانه از ديگران آشناتر است و از همين قاعده در حل اختلاف و دوگانگى كه پس از وفات پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله در ميان مسلمانان به وجود آمده است بهره بردارى نمود.
توضيح اينكه :
اين دو مكتب يعنى تشيع و تسنن در اصول و فروع اسلامى فراوان و بيش از شمارش با هم موافق و همعقيده مى باشند مانند توحيد، نبوت ، معاد، قرآن ، قبله ، نماز، زكات ، حج و مسائل كلى ديگر. ولى در بعضى از مسائل فرعى و همچنين در بعضى از مسائل اصولى ديگرى مانند امامت ، اختلاف نظر دارند كه اگر پرده هاى تعصب به كنار رود مى توان با تفاهم و تحقيقات علمى و تحليلها و بررسيهاى كامل به اتحاد كامل دست يافت و اين دو مكتب را به يك مكتب اصيل كه خواست خدا و پيامبر است برگرداند.
ولى آيا در اين چند مساءله مورد اختلاف حق با كيست سؤ الى است كه پاسخهاى مختلف و فراوانى دارد؛ پاسخهاى كلى و پاسخهاى اختصاصى و يكى از پاسخهاى كلى آن همان قاعده ((اهل البيت ادرى بمافيه )) است كه از گفتار امام عليه السلام به دست مى آيد كه شيعه تمام عقايد و احكام مذهبى ، اصول و فروع دينى خود را از خاندان وحى و از طريق ((اهل البيت )) از پيامبر اسلام و سرچشمه علوم اسلامى فرا گرفته و مكتب تشيع در واقع همان مكتب وحى و مكتب اهل بيت است كه خداوند متعال بدينگونه معرفى شان فرموده است :((اِنَّما يُرِيدُاللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الْرِّجْسَ اَهْلَ البَيْتِ وَيُطَهِّركُمْ تَطْهيراً))⁽⁹⁵⁾.))
و اما مكتب تسنن عقايد و احكام خود را از غير اهل خانه اش فرا گرفته است . شيعه در عقايد خود درباره توحيد و معاد به اميرمؤ منان و خاندان وى متكى است و اهل سنت به ابوهريره و راويانى مانند وى . شيعه احكام فقهى خود را از امام باقر و امام صادق عليهما السلام فرا گرفته و اهل سنت از ابوحنيفه و امام مالك و شافعى و...
و اين است آنچه ما از گفتار امام مى فهميم :((يا اَخا اَهْلِ الْكُوفَةِ مِنْ عِنْدِنا مُسْتَقَى الْعِلمِ اَفَعَلَمُوا وَجَهِلْنا؟ هذا مِمَّا لايَكُونُ))