مساءله 1 - مصدود عبارت است از كسيكه دشمن و يا مانعى نظير آن از انجام عمره يا حج او جلوگيرى كند ومحصور عبارت است از كسى كه بيمارى مانع او شود.
مساءله 2 - كسى كه براى عمره وياحج محرم مى شود واجب است كه آن را تمام كند واگر تمام نكند همچنان در احرام مى ماند، بنابراين اگر براى عمره احرام ببندد ولى دشمن و يا نظير دشمن چون كاركنان دولت و ياغير دولت او را از رفتن به مكه جلوگيرى شود و راه ديگرى غير از آن راه بسته شده به سوى مكه وجود ندارد، و يا اگر دارد هزينه مسافرت آن راه را ندارد جائز است براى حلال شدن آنچه برايش حرام شده و بيرون آمدن از احرام در همانجا كه هست گاو و يا گوسفند و يا شترى قربانى كند، و نزديكتر به احتياط آن است كه هنگام ذبح قصد حلال شدن محرمات را بكند، و همچنين احتياط اين است كه تقصير هم بكند كه بعد از اين دو كار همه محرمات احرام حتى زنان برايش حلال ميشود.
مساءله 3 - اگر با احرام عمره داخل مكه معظمه شود ولى در همان مكه دشمن و يا مانعى ديگر نگذارد اعمال عمره را بجاى آورد حكم مسئله قبل رادارد و با همان كارهائى كه گفته شد از احرام در مى آيد، بلكه بعيدنيست ، در صورتى هم كه ممنوع از طواف يا سعى شود حكمش همين باشد، واگر ظالمى او را حبس كند يا طلبكارى ياسعى شود حكمش همين باشد و اگر ظالمى او را حبس كنديا طلبكارى او را بخاطرطلبى كه او قدرت پرداخت آنرا ندارد حبس نمايد باز هم همان حكم را دارد.
مساءله 4 - اگر براى داخل شدن در مكه و يا بخاطر انجام مناسك محرم شود وسپس ظالمى از او مبلغى را مطالبه نمايد كه او قادر به پرداخت آن باشد بايد آن مبلغ را در صورتى كه حرجى نباشد بپردازد و مناسك راانجام دهد، و اگر تمكن از پرداخت ندارد ويا پرداخت آن برايش حرجى و دشوار است ظاهر اين است كه همان حكم مصدود را دارد.
مساءله 5 - اگر غير آن راهى كه بسته شده را ديگر به سوى مكه دارد و هزينه رفته از آنرا نيز دارد بر احرام خود باقى مى ماند و واجب است به حج برود واگر به حج نرسيد اعمال عمره مفرده را مى آورد و از احرام خارج مى شود، و به صرف اينكه بترسد به اعمال حج نرسد با اعمال مصدود ازاحرام خارج نمى شود، بلكه بايدحتما ادامه دهد تا اگر حج از او فوت شد اعمال عمره مفرده را بياورد و از احرام خارج شود.
مساءله 6 - صد از حج به اين تحقيق مى يابد كه انسان بخاطر آن به هيچكدام از وقوفين عرفه و مشعر نرسد نه به اختيارى آن ونه به اضطرارش بلكه صد به همين مقدار نيز تحقق مى يابد كه انسان به انجام وظيفه اى كه ترك آن حتى غير علمى و عمديش موجب فوت حج مى شود نرسد، بلكه ظاهر اين است كه اگر بعد از وقوف به عرفات و مشعر ممنوع شود از اينكه واجبات مكه و منى را بياورد و از انجام يكى از آندو ممنوع شود و نتواند نه خودش ‍ بياورد و نه نائب بگيرد صد و ممنوعيت تحقق مى يابد، بله اگر همه واجبات مكه ومنى را هم انجام دهد آنگاه پس از برگشتن به منى براى بيتوته و اعمال ايام تشريق مصدود وممنوع شود مصدوديت تحقق نمى يابد، وحجش ‍ صحيح است و واجب است در همان سال و اگر نتوانست سال بعد براى اعمال ايام تشريق نائب بگيرد.
مساءله 7 - مصدود از عمره ياحج اگر كسى است كه حج بر اومستقر شده و يادر سال بعد مستطيع شود واجب است حج را بياورد ونبايد بدستورى كه براى خروج از احرام انجام داد اكتفا كند وآن دستور كافى ازحجة الاسلام او نيست .
مساءله 8 - مصدود كه گفتيم جائز است براى بيرون شدن از احرام آن دستور را بكار بندد مخصوص تنها مصدودى كه از برطرف شدن مانع نوميد باشد نيست بلكه باداشتن اميد به رفع مانع نيز مى تواند طبق آن دستور از احرام درآيد.
مساءله 9- كسى كه براى عمره احرام بسته ومحصور شد يعنى بخاطر بيمارى نتوانسته به مكه برسد اگر بخواهد ازاحرام درآيد بايدقربانى كند، و احتياط آنست كه قربانى يا پول آنرا توسط امينى به مكه بفرستد و با او قرار بگذارد كه در روز معين و ساعتى معين قربانى او را ذبح كند كه چون آن موعد مقرر رسد تقصير مى كند و از احرام درآيد و همه محرمات به جز زن برايش حلال مى شود، و احتياط آنست كه نائب او هنگام ذبح قربانش نيت بيرون شدن اورا از احرام رابكند.
مساءله 10 - اگر براى حج محرم شودو بخاطر بيمارى و به وقوف درعرفات و مشعر نرسد و بخواهد از احرام درآيد واجب است قربانى كند و احتياط آنست كه قربانى خود و يا پول آنرا به منى بفرستد و با نائب خود قرار بگذارد كه آن را در روز عيد در منى ذبح كند كه بعد از ذبح محرمات احرام به غير از زن برايش حلال مى شود.
مساءله 11 - اگر حج وجبى برعهده اش باشد و بخاطر بيمارى محصور شود از خصوص زن تحلل پيدا نمى كند مگراينكه سال بعد اعمال حج و طواف نساء را انجام دهد و اگر از اين كار عاجز شود بعيدنيست بگوئيم گرفتن نائب كافى است و بعد از انجام آن به وسيله نائب از احرام بيرون مى آيد، و اگر حجمش مستحبى باشد بعيد نيست كه نائب گرفتن براى طواف نساء كافى باشد براى بيرون شدن از احرام ونزديكتر به احتياط آن است كه خودش ‍ بياورد.
مساءله 12 - اگر ممنوع از اعمال عمره به دستور فوق ازاحرام درآيد و با زنان جماع نمايد معلوم گردد كه قربانيش در روز مقرر ذبح نشده بوده گناهى نكرده و كفاره اى بر او نيست لكن واجب است قربانى و يا بهاى آنرا بفرستد و بار ديگر با نائب خود قرار بگذارد و واجب است از زنان دورى كند و احتياط واجب اين است كه از لحظه اى كه واقع برايش كشف شد اجتناب كند هرچند كه احتمال دارد لزوم اجتناب از لحظه فرستادن پول يا قربانى باشد.
مساءله 13 - تحقق حصر به همان چيزهائى است كه صد باآن ها تحقق مى يافت .
مساءله 14 - اگر مريض بعد از فرستادن قربانى و يا قيمت آن بهبودى يابد و بتواند خود را به مكه برساند واجب است حج را بجاى آورد، اگر به احرام تمتع محرم شده و اعمال عمره را درك مى كند كه هيچ و اما اگر وقت نجام اعمال عمره را ندارد يعنى به وقوف عرفات و مشعر نمى رسد حج افراد انجام مى دهد و احتياط آنست كه نيت خود را از عمره تمتع به حج افراد برگرداند و بعد از انجام حج افراد براى عمره مفرده محرم مى شود وكافى از حجة الاسلام او هست ، و اگر وقتى به مكه رسيد كه وقوف اختيارى مشعر را درك درآيد، وحج واجب را سال آينده اگر شرائطش را داشت بجا مى آورد، مصدود هم دراين فرض مانند محصور و بيمار است .
مساءله 15 - بعيد نيست كه غير متمكن مانند معلوم وضعيف را نيز در اين احكام كه گفته شد ملحق به مصدود و محصور بدانيم لكن مسئله مشكل است و احتياط آن است كه بر احرام خود باقى بماند تا بهبودى يافته واجبش را انجام دهد، حال اگر حج از او فوت شد عمره مفرده را مى آورد و از احرام درمى آيد و آنگاه واجب است كه به شرط حصول شرائط درسال بعد حج را بياورد.
مساءله 16 - احتياط آن است كه روزى كه با نائب خود مقرر مى دارد در عمره تمتع قبل از روز خروج حاجيان به سوى عرفات باشد و در احرام حج روز عيد باشد.
كتاب امر به معروف و نهى از منكر

امر به معروف و نهى از منكر جزء بالاترين و شريف ترين فرائض اسلام است كه ساير فرائض به وسيله آن دو اقامه مى شود و وجوب آن دو از ضروريات دين است و منكر آن اگر توجه داشته باشد كه انكارش چه لوازمى دارد و به لوازم آن ملتزم باشد از كافران است و در كتاب عزيز و اخبار شريفه با بيانهائى مختلف مسلمين رابه اقامه آن دو ترغيب و تحريض نموده از آن جمله در قرآن كريم خدايتعالى مى فرمايد: و لتكن منكم امة يدعون الى الخير و ياءمرون بالمعروف وينهون عن المنكر اولئك هم المفلحون ⁽⁴⁾ بايد از شما جماعتى باشند كه به سوى خير دعوت نموده امر به معروف و نهى از منكر كنند و رستگاران همين جماعتند) و نيز فرموده : كنتم خير امة اءخرجت للناس تاءمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر و تؤ منون بالله ⁽⁵⁾ و شما بهترين امتى هستيد كه از بين بشر و براى بشر بيرون شديد چون امر به معروف و نهى از منكر نموده وبه خدا ايمان داريد)و همينطور آيات ديگر.
و اما روايات :
از حضرت رضا(ع ) روايت شده كه فرمود: رسول خدا همواره مى فرموده : اذا امتى توالكت الامر بالمعروف والنهى عن المنكر فلياء ذنوا بوقاع من الله تعالى ⁽⁶⁾ اگر روزى بر امتم برسد كه امر به معروف و نهى از منكر را به يكديگر واگذار كنند در آن روز بايد اعلان جنگ با خدايتعالى كنند.
و از رسول خدا (ص ) روايت شده كه فرمود: ان الله عزوجل ليبغض ‍ المؤ من الضعيف الذى لادين له فقيل له و ماالمؤ من الذى لادين له ؟ قال : الذين لاينهى عن المنكر ⁽⁷⁾ خداى عزوجل مؤ من ضعيف راكه دين ندارد دشمن مى دارد شخصى پرسيد: مؤ من ضعيفى كه دين ندارد كيست ؟ فرمود: كسى است كه نهى از منكر نميكند: و نيز از آن جناب (ص ) روايت شده كه فرمود: لاتزال امتى بخير ما آمروا بالمعروف و نهواعن المنكر و تعاونوا على البر، فاذالم يفعلوا ذلك نزعت منهم البركات و سلط بعضهم على بعض ولم يكن لهم ناصر فى الارض و لا فى السماء ⁽⁸⁾ امت من همواره به خير و خوبى است مادام كه امر به معروف و نهى از منكر و يكديگر را در كار خير كمك نمايد پس اگرچنين نكند بركات از آنها گرفته مى شود و بعضى بر بعض ديگر مسلط مى شوند وديگر ياورى نخواهند داشت نه در زمين و نه در آسمان .
و از اميرالمؤ منين (ع ) روايت شده كه خطبه اى خواند و در آن حمد و ثناى خدا گفت و سپس فرمود: اما بعد فانه انما هلك من كان قبلكم حيثما عملوا من المعاصى و لم ينههم الربانيون و الاحبار عن ذلك و انهم لما تماد وافى المعاصى و لم ينههم الربانيون والاحبار عن ذلك نزلت بهم العقوبات فاءمر بالمعروف و انهوا عن المنكر و اعملوا ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر لن يقربا اجلا و لن يقطما رزقا ⁽⁹⁾ اما بعد بدانيد كه اقوام قبل از شما كه هلاكت رسدند بدين جهت بودكه گناه مى كردند و علماء يعنى ربانيون نصارى و احبار يهود آنها را از آن اعمال نهى نمى كردند تا اينكه غرق در معصيت شدند همينكه اين وضع ادامه يافت و ربانيون و احبار آنرا از اين وضع نهى نكردند، عقوبتهاى الهى بر آنان نازل گرديد، پس امر به معروف كنيدو نهيا ز منكر نمائيد وبدانيد كه امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كند و نه رزقى را قطع مى نمايد... (تا آخر حديث ).
و از امام باقر (ع ) روايت شده است كه فرمود: يكون فى آخر الزمان قوم يتبع فيهم قوم مراؤ ون فيتقرؤ ون و يتنسكون حدثاءسفهاء لايوجبون امرا به معروف ولانهيا عن منكر الا اذا آمنوا الضرر يطلبون لانفسهم الرخص و المعاذير (ثم قال )ولو اضرت الصلاة بسائر ما يعلمون باموالهم و ابدانهم لرفضوها كما رفضوا اسمى الفرائض و اشرفها ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر فريضه عظيمه بها تقام الفرائض هنالك يتم غضب الله عزوجل عليهم فيعمهم بعقابه ، فيهلك الابرار فى دار الاشرار و الصغار فى دارالكبار ⁽¹⁰⁾.
در آخر الزمان مردمى خواهند بود عده اى رياكار متبوع و مقتدى آنان
مى شوند عالم نمايان بدعتگزار و عابد نمايان جاهل ، هيچ امر به معروف ونهى از منكرى رابرخورد واجب نمى شمارند مگر وقتى كه اطمينان پيدا كنند كه از ناحيه آن ضررى متوجهشان نمى شود دنبال راه بهانه و عذر تراشى هستند تا به آن وسيله شانه از زير بار وظيفه خالى كنند.. آنگاه فرمود، و اگر نماز برايشان ضرر مالى و بدنى داشته باشد آنرا ترك مى كنند، همچنانكه مهم ترين وشريفترين واجبات را ترك كردند آرى امر به معروف ونهى از منكر فريضه اى است عظيم كه باآن ساير فرائض اقامه مى شود، در آنزمان است كه غضب خداى عزوجل بر آن مردم تمام مى شود و عقوبتى مى فرستد كه همه را فراگيرد به طورى كه ابرار در داخل خانه اشرار به هلاكت برسند و اطفال در خانه بزرگترها هلاك گردند).
و از محمدبن مسلم روايت است كه گفت امام صادق (ع ) به شيعيان نوشت : البته بايد سالخوردگان و خردمندان شما به نادآنهاو طالبان رياست توجه كنند (و آن ها را به وظائفشان آشنا سازند)وگرنه لعنت من همه شما راخواهد گرفت )و ديگر احاديث از اين قبيل .

گفتار در اقسام وكيفيت وجوب آن دو<"79">

مساءله 1 - هر يك از امر به معروف و نهى از منكر دو قسمند واجب و مستحب ، هر عملى كه عقلا يا شرعا باشد امر به معروف به آن نيز واجب است و هر چيزى كه عقلا قبيح ويا شرعا حرام باشد نهى مردم از ارتكاب آن واجب است و هرچيزى كه انجام آن مطلق و مستحب باشد امر به آن نيز مستحب است و هرچيزى كه انجام دادنش مكروه باشد امر به آن نيز مكروه است .
مساءله 2 - اقوى آنست كه وجوب امر به معروف و نهى از منكر كفائى است يعنى اگر كسى در موردى اين مهم راانجام داد از ديگران ساقط مى شود وگرنه هم مردم كه در آن مورد سكوت كرده اند همه واجب الهى را ترك كرده اند.
مساءله 3 - اگر اقامه فريضه اى و يا ريشه كن ساختن منكرى منوط به اجتماع عده اى باشد كه همگى امر و يا نهى كنند با اجتماع چند تن واجب از عهده بقيه ساقط نمى شود مگر زمانى كه به قدر كفايت اجتماع حاصل شده باشد.
مساءله 4 - اگر عده اى كمتر از مقدار كفايت جمع شوند وبقيه جمع نشوند و اقدام كننده به امر به معروف و نهى از منكر نتواند آنان راجمع كند وجوب از او ساقط مى شود و گناه به گردن تخلف كنندگان است .
مساءله 5 - اگر شخصى و يا اشخاصى قيام به انجام وظيفه نمودند ولى كارى از پيش نبردند ولكن احتمال مى رود كه اگر ديگران نيز همكارى كنند مؤ ثر واقع شود بر آنان واجب است كه در صورت اجتماع شرائط همكارى بنمايند.
مساءله 6 - اگر يقين كند و يا اطمينان داشته باشد كه ديگرى قيام به امر به معروف و نهى از منكر كرده واجب نيست بر او قيام نمايد بله اگر بعدا خلاف يقينش كشف شود بر او واجب مى شود و همچنين اگر يقين يااطمينان كند به اينكه قيام كسى كه قيام كرده كافى براى تحقق امر به معروف و نهى از منكر هست ديگر بر او واجب نيست قيام كند ولى اگر معلوم كافى نبوده واجب مى شود.
مساءله 7 - احتمال و يا مظنه به اينكه ديگرى قيام مى كند ويا قيام آنكه قيام كرده كفايت مى كند كافى نيست و با وجود آن احتمال و مظنه قيام بر خود او واجب است بله اگر دو شاهد عادل برقيام غير يا كفايت قيام او شهادت دهند تكليف از او ساقط مى شود.
مساءله 8 - اگر موضوع تكليف واجب و يا زمينه ارتكاب منكر از بين برود وجوب امر به معروف و نهى از منكر نيز از بين مى رود هرچند كه خود مكلف زمينه را از بين برده باشد مثلا آب منحصرى كه حفظ آن جهت طهارت و يا براى حفظ نفس محترمه واجب است را بريزد.
مساءله 9- اگر اقامه فريضه اى باريشه كن ساختن منكرى متوقف بر ارتكاب حرام يا ترك واجبى باشد ظاهرا بايستى ملاحظه كند كداميك مهمتر است آنرا انجام دهد.
مساءله 10 - اگر قادر بر يكى از دو واجب باشد يا امر به فلان معروف و يا نهى از فلان منكر بايد ببيند كه كداميك مهمتر است آنرا انجام دهد واگر هر دو مساوى بود مخير است بين آن دو.
مساءله 11 - در سقوط تكليف امر به معروف و نهى از منكر اين مقدار كافى نيست كه حكم شرعى را گوشزد نمايد و يا مفاسد ترك واجب و ارتكاب حرام را بيان كند، مگر آنكه عرف ولو با قرائن آن را امر به معروف و نهى از منكر بداند وياآنكه مقصود به همان مقدار حاصل شود، بلكه ظاهر اين است كه اگر طرف مقابل بخاطر قرينه خاصى از اين عمل امر به معروف و نهى از منكر بفهمد كفايت مى كند هرچندكه عرف از آن امر به معروف ونهى از منكر نفهمد.
مساءله 12 - امر و نهى در اين باب (از ناحيه آمر و ناهى ) مولوى است هر چند كه آمر پائين تر از كسى باشد كه امر و يانهيش مى كند، بنابراين درامر به معروف و نهى از منكر كافى نيست بگويد: خدا تو را امر به نماز كرده و يا از شرابخوارى نهى كرده مگر آنكه با گفتن آن غرض حاصل شود وگرنه بايد خود او امر و نهى كند به طورى كه عرف بگويد فلانى امر به معروف و نهى از منكر كرد مثلا به طرف بگويد نماز بخوان و يا شراب ننوش .
مساءله 13 - در امر به معروف و نهى از منكر قصد قربت و خلوص نيت معتبر نيست چون اين دو وظيفه توصلى است نه تعبدى (زيرا غرض از آن ريشه كن شدن فساد و بپا داشتن واجبات است )بله اگر در آن قصد قربت كند اجر مى برد.
مساءله 14 - در وجوب انكار منكر فرقى نيست بين اينكه آن منكر گناه كبيره باشد ياگناه صغيره .
مساءله 15 - اگر ببينيدشخصى را كه مشغول مقدمات حرام است براى رسيدن به آن حرام ، اگر بيننده يقين داشته باشد كه اين مقدمات او را بحرام مى ترساند واجب است او را از آن حرام نهى كند، و اگر بداند كه او را به حرام نمى رساند واجب نيست او رانهى كند مگر بر مبنائى كه مقدمات حرام را نيز حرام بدانيم و يا تجرى و جرئت كردن بر گناه را عملى حرام بدانيم ، و اگر شك كند در اينكه آيا اين مقدمات او را به حرام مى رساند يانه نهى از منكر بر او واجب نيست مگر بنابر آن دو مبنا كه ذكر شد.
مساءله 16 - اگر شخصى تصميم گرفته گنهى مرتكب شود اگر شخصى كه مطلع شده شك دارد در اينكه قادر به انجام آن حرام هست يانه ظاهرا نهى واجب نباشد، بله اگر بگوئيم تصميم برحرام گرفتن نيز حرام است نهى وى از تصميم واجب است .