فصل دوم‏-احكام وفات‏

الف - غسل ميت‏

احاديث شريف:

1 - امام صادق‏عليه السلام در حديثى فرمود:
"غسل الجنابة واجب -إلى أن قال-: وغسل الميّت واجب"(78).
"غسل جنابت واجب است" تا اينكه فرمود: "غسل ميت واجب‏است."
2 - ابو خالد روايت مى‏كند:
"اغسل كلّ الموتى: الغريق، وأكيل السبع، وكلّ شي‏ء إلاّ ما قتل بين‏الصفّين، فإن كان به رمق غسّل وإلّا فلا"(79).
"همه مردگان را غسل بدهيد، غرق شده، و كسى را كه درندگان‏خورده است و هر كس ديگر مگر كسى كه در جنگ كشته شده است،پس اگر رمقى در بدن داشت غسل داده مى‏شود و گرنه غسل ندارد."
3 - صالح بن كيسان مى‏گويد.
"معاويه به امام حسين‏عليه السلام گفت: آيا مى‏دانى ما با حجر بن عدى‏واصحاب او يعنى شيعيان پدرت چه كرديم؟ امام حسين‏عليه السلام فرمود:چه كرديد؟ گفت: آنان را كشتيم و بعد كفن كرديم و بر آنان نمازخوانديم. حسين‏عليه السلام خنديد و گفت: مسلمانان خصم تو باشند، اى‏معاويه! ما اگر پيروان تو را بكشيم نه كفن مى‏كنيم و نه بر آنان نمازمى‏خوانيم و نه دفن مى‏كنيم.(80)"
4 - زراره از امام صادق‏عليه السلام نقل مى‏كند:
"السقط إذا تمّ له أربعة أشهر غسّل"(81).
"جنينى كه سقط مى‏شود اگر چهار ماه را تمام كرده باشد غسل‏دارد."
5 - محمد بن فضيل مى‏گويد:
"كتبت إلى أبي جعفرعليه السلام أسأله عن السقط كيف يصنع به؟ فكتب‏إليّ: السقط يدفن بدمه في موضعه"(82).
"به امام باقرعليه السلام نوشتم و از او پرسيدم كه با جنين سقط شده چه‏بايد كرد؟ حضرت به من نوشت: جنين سقط شده با خونش در همان‏محلى كه به زمين افتاد، دفن مى‏شود."
6 - از امام صادق‏عليه السلام سؤال شد درباره زنى كه در سفر مى‏ميرد و نه‏مرد محرمى دارد و نه زن با او است فرمود: "تدفن كما هي بثيابها".
"همانطور كه هست با لباسش دفن مى‏شود." و همچنين سؤال‏شد درباره مردى كه مى‏ميرد و مردى وجود ندارد و تنها زنان با اوهستند. فرمود: "يدفن كما هو بثيابه" "همانطور با جامه‏اش دفن‏مى‏شود..(83)"
7 - عبداللَّه بن ابى يعفور مى‏گويد:
"أنّه سأل أبا عبداللَّه‏عليه السلام عن الرجل يموت في السفر مع النساء ليس‏معهنّ رجل كيف يصنعن به؟ قال: يلففنه لفّاً في ثيابه ويدفنّه ولايغسّلنّه"(84).
"از امام صادق‏عليه السلام سؤال شد درباره مردى كه در سفر مى‏ميردوزنان با او هستند و لى مردى وجود ندارد و زنان با جنازه اين مرد چه‏كنند؟ فرمود: او را در جامه‏اش بپيچند و دفن كنند وغسل ندهند."
8 - ابو نمير غلام حرث بن مغيره نصرى مى‏گويد:
"قلت: لأبي عبداللَّه‏عليه السلام حدّثني عن الصبي إلى كم تغسّله النساء؟فقال: إلى ثلاث سنين"(85).
"به امام صادق‏عليه السلام عرض كردم كه كودك را تا چند سالگى زنان‏مى‏توانند غسل بدهند؟ فرمود: تا سه سالگى."
9 - عبداللَّه بن سنان مى‏گويد:
"سألت أبا عبداللَّه‏عليه السلام عن الرجل أيصلح له أن ينظر إلى امرأته حين‏تموت ويغسّلها إن لم يكن عندها من يغسلها؟ وعن المرأة هل تنظر إلى‏مثل ذلك من زوجها حين يموت؟ فقال: لا بأس بذلك، إنّما يفعل ذلك‏أهل المرأة كراهية أن ينظر زوجها إلى شي‏ء يكرهونه منها"(86).
"از امام صادق‏عليه السلام پرسيدم آيا مرد مى‏تواند به بدن زنش كه مرده‏است نگاه كند يا آن را غسل بدهد اگر زنى كه او را غسل بدهدنباشد؟ و همچنين آيا زن مى‏تواند به بدن شوهرش كه مرده است نگاه‏كند؟ فرمود: اشكال ندارد. خانواده زن كه اين كار را انجام ميدهند،به اين دليل است كه نمى‏خواهند شوهر به جايى از بدن زن كه آنها ازآن كراهت دارند، نگاه كند."
10 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"الزوج أحقّ بإمرأته حتى يضعها في قبرها"(87).
"شوهر سزاوارتر است به زنش تا اينكه او را در قبرش بگذارد."
11 - امام جعفر، از پدرش، از على‏عليه السلام روايت مى‏كند:
"يغسّل الميّت أوْلى الناس به"(88).
"ميت را نزديكترين مردم به او غسل مى‏دهد."
12 - از امام صادق‏عليه السلام نقل شده است:
"قال: قلت: فإن مات رجل مسلم وليس معه رجل مسلم ولا إمرأةمسلمة من ذوي قرابته ومعه رجال نصارى ونساء مسلمات ليس بينه‏وبينهنّ قرابة؟ قال: يغتسل النصارى ثمّ يغسلونه فقد اضطر. وعن المرأةالمسلمة تموت وليس معها إمرأة مسلمة ولا رجل من ذوي قرابتها ومعهانصرانية و رجال مسلمون )ليس بينها وبينهم قرابة(؟ قال: تغتسل‏النصرانية ثمّ تغسّلها"(89).
"راوى گويد؛ به امام صادق‏عليه السلام عرض كردم: اگر مسلمانى مرده‏است و مرد مسلمان يا زن مسلمانى كه با او خويشاوندى داشته باشدنيست و تنها مردان مسيحى و زنان مسلمانى كه بين او و آنان‏خويشاوندى نيست وجود دارند، درباره غسل او چه بايد كرد؟ امام‏فرمود: مردان مسيحى غسل مى‏كنند و بعد ميت مسلمان را غسل‏مى‏دهند، زيرا موقع، موقع اضطرار، است. همچنين از امام سؤال‏كردم درباره زن مسلمان كه مى‏ميرد و همراه او زن مسلمان يا مردمسلمانى كه با او خويشاوندى داشته باشد نيست و تنها زن مسيحى‏ومردان مسلمانى كه با او خويشاوندى ندارند وجود دارند؟ فرمود:زن مسيحى غسل مى‏كند و سپس زن مسلمان را غسل مى‏دهد."
13 - جابر مى‏گويد:
از امام باقرعليه السلام پرسيدم درباره مردى كه فوت كرده و همراه او فقطزنان هستند و مردى وجود ندارد؟ فرمود:
"يصببن عليه الماء من خلف الثوب، ويلففنه في أكفانه من تحت‏الصدر، ويصلّين عليه صفّاً، ويدخلنه قبره، والمرأة تموت مع الرجال‏ليس معهم امرأة قال: يصبّون الماء من خلف الثوب ويلفّونها في أكفانهاويصلّون ويدفنون"(90).
"از پشت جامه بر او آب بريزند و او را در كفنش از زير سينه‏بپيچند و در يك صف ايستاده بر او نماز بگذارند و داخل قبر كنند.همچنين از او پرسيدم درباره زن كه مى‏ميرد و همراه او تنها مردان‏هستند و زنى وجود ندارد؟ فرمود: از پشت جامه بر او آب بريزند ودر كفنش بپيچند و نماز بخوانند و دفن كنند."
تفصيل احكام:
1 - بر همه مسلمين واجب است كه مردگان خود را غسل بدهند و بين‏پيروان مذاهب مختلف اسلامى هيچ فرقى وجود ندارد و اطفال‏مسلمانان هم در حكم خود آنان است، حتى آن طفلى كه با شبهه‏يا زنا از مسلمان پديد آمده باشد. ديوانه مسلمان نيز حكم‏مسلمان را دارد.
2 - غسل دادن مردگان كفار و كسى كه در حكم آنان است و همچنين‏اطفال و ديوانگان آنان جايز نيست.
3 - طفلى كه در دار الاسلام پيدا مى‏شود، به مسلمانان ملحق مى‏شودو همچنين اسير مسلمان اما طفلى كه در دارالكفر پيدا مى‏شود،حكم به كفر او مى‏شود.
4 - بچه سقط شده اگر خلقت او كامل باشد و به چهار ماه رسيده‏باشد، در غسل و كفن و دفن، حكم بزرگسال را دارد، ولى نمازخواندن بر او، واجب نيست و اگر كمتر از چهارماه باشد، درپارچه‏اى پيچيده شده و دفن ميگردد.
5 - غسل دهنده در غسل ميت قصد قربت مى‏كند و اگر قبل از شروع‏به غسل نيت كرده باشد، براى همه غسلها كفايت مى‏كند ولى اگردر هر غسل تجديد نيت كند به احتياط نزديكتر است و اگر غسل‏دهنده بيش از يك نفر باشند، بر همگى واجب است نيّت كنند،مگر اينكه برخى از آنها غسل دهنده و برخى ديگر كمك كننده‏باشند كه در اين صورت بر كمك كننده، نيت واجب نيست، اگرچه بهتر است كه نيت كند.
6 - غسل دهنده ميت بايد از نظر جنسيت همانند او باشد. مذكر رامذكر و مؤنث را هم تنها مؤنث غسل ميدهد. البته طفلى كه هنوزبه پنج سال نرسيده استثناء شده است و برخى سه ساله گفته‏اندواين مطابق احتياط است مخصوصاً در صورتى كه همانند هم‏وجود داشته باشد. همچنين شوهر هم مى‏تواند همسرش را غسل‏دهد و زن هم ميتواند شوهرش را غسل دهد مخصوصاً در صورت‏فقدان مماثل و احتياط مستحب آن است كه در اين صورت،غسل دادن از زير لباس و بدون نظر به عورت انجام شود؟
7 - براى محارم جايز است كه در صورت فقدان مماثل، محارم خودرا غسل بدهند و احتياط آن است كه در صورت وجود مماثل ازاين عمل اجتناب كنند و اگر غسل دادند، احوط آن است كه از زيرلباس انجام شود.
8 - خنثى اگر محرم نداشته باشد جايز است كه هر يك از دو جنس زن‏يا مرد، او را از زير لباس غسل بدهد.
9 - اگر مماثل ميت، منحصر به اهل كتاب باشد، جايز است كه يكى‏از آنان در ابتدا غسل كند و بعد به غسل دادن ميت مسلمان‏بپردازد و احوط آن است كه نيّت غسل ميت را مسلمانى كه دستورغسل مى‏دهد به عهده بگيرد و در صورت ضرورت، شخص‏مخالف در عقيده مى‏تواند ميت مؤمن را غسل دهد.
10 - در صورتيكه مماثل وجود نداشته باشد، غير مماثل مى‏تواند اززير لباس بر بدن ميت آب بريزد و سپس او را كفن كرده و دفن‏نمايد.
11 - علاوه بر مماثلت كه از آن سخن گفته شد، فقها شرط كرده‏اند كه‏شخص غسل دهنده، بالغ و عاقل و مؤمن و بر انجام دادن غسل‏به صورت صحيح قدرت داشته باشد. شرط بلوغ موافق احتياطاست.

ب - كسانى كه از غسل دادن استثناء شده‏اند

احاديث شريف:

1 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"الشهيد إذا كان به رمق غسّل وكفّن وحنّط وصلّي عليه، وإن لم يكن‏به رمق كفّن في أثوابه"(91).
"شهيد اگر رمق حيات داشته باشد، غسل و كفن و حنوط داده‏شده و سپس بر او نماز خوانده مى‏شود و اما اگر رمق حيات نداشته‏باشد، در جامه خودش كفن ميگردد."
2 - زيد بن على از پدرانش نقل مى‏كند:
"قال أمير المؤمنين‏عليه السلام: ينزع عن الشهيد الفرو والخفّ والقلنسوةوالعمامة والمنطقة والسراويل إلّا أن يكون أصابه دم، فإن أصابه دم ترك‏ولا يترك عليه شي‏ء معقود إلّا حلّ"(92).
"حضرت على‏عليه السلام فرمود: اشياى ذيل بايد از پيكر شهيد بيرون‏شود: پوستين، كفش، كلاه، عمامه، كمربند و شلوار مگر اينكه به‏خون آلوده باشند كه در اين صورت در بدن باقى گذاشته خواهد شد.و هر چيزى كه در بدن او گره خورده باشد بايد باز شود."
3 - علا بن سياّبه ميگويد:
"سئل أبو عبداللَّه‏عليه السلام وأنا حاضر عن رجل قتل فقطع رأسه في معصيةاللَّه أيغسّل أم يفعل به ما يفعل بالشهيد؟ فقال: إذا قتل في معصيته يغسّل‏أولاً منه الدم ثمّ يصبّ عليه الماء صبّاً، ولا يدلك جسده ويبدء باليدين‏والدبر ويربط جراحاته بالقطن والخيوط، وإذا وضع عليه القطن‏عصب، وكذلك موضع الرأس يعني الرقبة ويجعل له من القطن شي‏ءكثير ويذرّ عليه الحنوط، ثمّ يوضع القطن فوق الرقبة، وإن استطعت أن‏تعصّبه فافعل. قلت: فإن كان الرأس قد بان من الجسد وهو معه كيف‏يغسل؟ فقال: يغسّل الرأس إذا غسل اليدين والسفلة بدء بالرأس ثمّ‏بالجسد ثمّ يوضع القطن فوق الرقبة ويضمّ إليه الرأس ويجعل في الكفن‏وكذلك إذا صرت إلى القبر تناولته مع الجسد وأدخلته اللحد ووجّهته‏القبلة"(93).
"از امام صادق‏عليه السلام سؤال شد در حاليكه من حاضر بودم - درباره‏مردى كه كشته شده و در معصيت خدا سرش از تن قطع گرديده است‏آيا او غسل داده مى‏شود يا مانند شهيد با او عمل مى‏گردد؟ امام‏عليه السلام‏فرمود: اگر در راه معصيت كشته شده باشد، در ابتدا بايد خونهاى اوشسته شود سپس آب بر او ريخته شود و بدنش ماليده نشود. شستن‏او از دستان و دُبر )مقعد( آغاز گردد و زخم‏هايش با پنبه و نخ بسته‏شود و وقتى كه پنبه بر او گذاشته شد با نخ پيچانده شود و همچنين‏است محلّ سر يعنى گردن و پنبه زياد بگذارند و حنوط )كافور( بر اوبپاشند. سپس پنبه روى گردن گذاشته شود و اگر توانستى آن را با نخ‏بپيچ. گفتم: اگر سر بكلى از بدن جدا باشد چگونه غسل داده شود؟فرمود: وقتى دستان و اعضاى پايين بدن شسته شد، سر شسته شودوبعد هم بدن و سپس پنبه روى گردن گذاشته شود و سر هم ضميمه‏آن گردد و در كفن گذاشته شود و همچنين وقتى بدن را به سوى قبربردى سر را هم، همراه آن ببر و وارد قبر كن و رو به قبله بگذار."
4 - از على به حسين يا از امام باقرعليه السلام نقل شده است:
"المجدور والكسير والذي به القروح يصبّ عليه الماء صبّاً"(94).
"ميت مبتلا به آبله و شكستگى و زخم، فقط بر او آب ريخته‏مى‏شود."
5 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"المرجوم والمرجومة يغسّلان ويحنّطان ويلبسان الكفن قبل ذلك،ثمّ يرجمان ويصلّى عليهما، والمقتصّ منه بمنزلة ذلك يغسّل ويحنّطويلبس الكفن )ثم يقتاد( ويصلّى عليه"(95).
"زن و مردى كه حدّ رجم )سنگسار( بر آنان جارى مى‏شود، قبل‏از اجراى رجم غسل داده مى‏شوند و حنوط و كفن مى‏گردند و سپس‏رجم مى‏شوند و بر آنان نماز گزارده مى‏شود و كسى كه قصاص‏مى‏گردد، نيز همين حكم را دارد يعنى غسل و حنوط و كفن مى‏شودوسپس قصاص مى‏گردد و بر او نماز خوانده مى‏شود."
6 - بعضى از اصحاب ما روايت كرده‏اند:
"المقتول إذا قطع أعضاؤه يصلّى على العضو الذي فيه القلب"(96).
"كسى كه كشته شده و اعضاى بدن او قطع گرديده است، بر آن‏عضوى نماز خوانده مى‏شود كه قلب در آن قرار دارد."
7 - سماعه مى‏گويد:
"سألته عن المحرم يموت فقال: يغسّل ويكفّن بالثياب كلّها ويغطّى‏وجهه ويصنع به كما يصنع بالمحلّ غير أنّه لا يمسّ الطيب"(97).
"از امام درباره محرم پرسيدم كه اگر بميرد تكليف چيست؟فرمود: غسل داده مى‏شود و با جامه‏هاى كفن، تكفين مى‏گرددوصورتش پوشانده مى‏شود و با او همچون مُحِلّ رفتار مى‏شود، ولى‏از طيب )بوى خوش( براى او استفاده نمى‏شود.
8 - زيد به على، از پدرانش، از على‏عليه السلام نقل مى‏كند:
"إنّ قوماً أتوا رسول اللَّه‏صلى الله عليه وآله فقالوا: يا رسول اللَّه مات صاحب لنا وهومجدور فإن غسّلناه انسلخ، فقال: يمّموه"(98).
"گروهى نزد رسول خداصلى الله عليه وآله آمدند و گفتند: يا رسول اللَّه رفيق مامرده است در حاليكه مبتلا به آبله مى‏باشد، پس اگر او را غسل‏بدهيم، بدن او متلاشى مى‏شود. فرمود: او را تيمم بدهيد.
تفصيل احكام:
1 - شهيدى كه در راه خدا كشته مى‏شود، غسل ندارد، بلكه درلباسش كفن مى‏شود و سپس بر او نماز خوانده شده و به خاك‏سپرده مى‏شود و تنها در صورتى كه لباس از تن او بيرون آورده‏شده باشد، كفن مى‏شود. جامه شهيد از بدنش بيرون آورده‏نمى‏شود مگر كلاه، كفش و كمربند در صورتيكه از چرم باشند.
2 - از شرايط سقوط غسل از شهيد اين است كه در ميدان جنگ به‏شهادت رسيده باشد، اما اگر مسلمانان، پيكر او را وقتى تحويل‏گرفته باشند كه رمق حيات داشته و بعد جان داده است، غسل ازاو ساقط نمى‏شود و حكم ديگران را دارد.
3 - كسى كه با اجراى حدّ يا قصاص كشته مى‏شود، قبل از آن به اودستور داده ميشود كه غسل و كفن و حنوط انجام دهد و زمانى كه‏كشته شد، بر او نماز خوانده ميشود و سپس دفن مى‏گردد.
4 - كسى كه جنازه شهيد يا كسى را كه غسل بر او قبل از كشته شدنش‏واجب است، مس كند يعنى جايى از بدنش با جايى از بدن اوتماس پيدا كند، غسل مس ميت بر او واجب نيست.
5 - قسمتى از بدن ميّت، اگر قلب جزء آن باشد، مانند ميت حساب‏مى‏شود و غسل و كفن و نماز دارد و بعد هم به خاك سپرده‏مى‏شود و از كفن، پيراهن و سرتاسرى كفايت مى‏كند و احتياط اين‏است كه لنگ هم اضافه شود.
6 - اگر در آن قسمت از بدن سينه )قلب( وجود نداشته باشد ولى‏استخوان داشته باشد، غسل داده مى‏شود و سپس در پارچه‏اى‏گذاشته شده و دفن ميگردد، اما اگر استخوان هم نداشته باشد،بنابر احتياط در پارچه‏اى پيچيده شده و سپس دفن ميگردد.

ج - ميت چگونه غسل داده مى‏شود؟

احاديث شريف:

1 - امام صادق‏عليه السلام در حديثى فرمود:
"غسل جنابت واجب است" تا اينكه فرمود: "غسل ميت هم‏واجب است"(99).
2 - محمد بن سنان مى‏گويد، كه امام رضاعليه السلام در جواب مسأله‏اى‏به او نوشت:
"علّة غسل الميت أنّه يغسّل لأنّه يطهر وينظف من أدناس أمراضه وماأصابه من صنوف علله لأنّه يلقى الملائكة ويباشر أهل الآخرة فيستحب‏إذا ورد على اللَّه عزّ وجلّ ولقي أهل الطهارة ويماسّونه ويماسّهم أن يكون‏طاهراً نظيفاً متوجّهاً به إلى اللَّه عزوجل ليطلب وجهه وليشفع له، وعلّةاُخرى أنّه يخرج منه المني الذي منه خُلق فيجنب فيكون غسله له"(100).
"علت غسل ميت دو چيز است اول - اينكه از آلودگيهاى بيماريهاپاك و تميز شود زيرا او فرشتگان را ملاقات مى‏كند و با اهل آخرت‏تماس مى‏گيرد پس وقتى كه نزد خدا وارد مى‏شود و با اهل طهارت‏وافراد پاك ديدار و ملاقات مى‏كند، مستحب است كه پاك و پاكيزه‏باشد و در حالت پاكى توجه به خداوند پيدا كند تا براى او شفاعت‏شود. دوم - اينكه از ميت منى خارج مى‏شود، منى اى كه از آن آفريده‏شده است پس ميّت جنب است و غسل او براى جنابت است."
3 - يونس از ائمه‏عليهم السلام نقل كرده است:
"وقتى خواستى ميت را غسل بدهى پس او را در محل غسل، روبه قبله قرار بده ، اگر پيراهن بر تن او است دستش را از آن بيرون كن‏وپيراهن را جمع كن و روى عورت او تا بالاى زانو بگذار و اگر پيراهن‏ندارد پارچه‏اى روى عورتش بينداز و بعد سدر را داخل طشت آب‏بريز و با دست به هم بزن تا كف كند. سپس كف را در ظرفى جدا كن‏وبقيه را هم در ظرف آب بريز، بعد هر دو دست ميت را تا ميانه‏ساعد بشوى همانطور كه انسان از جنابت دستش را مى‏شويد. سپس‏عورت ميت را بشوى و پاك كن، و بعد سر او را با كف سدر بشوى‏وكوشش كن كه آب داخل بينى و گوش او نشود. سپس او را به پهلوى‏چپ بخوابان و از ميانه سر تا كف پاها سه بار آب بريز و بدنش را باملايمت بمال. همچنين پشت و شكمش را، بعد به پهلوى راست‏بخوابان و همان عمل را تكرار نما. سپس آن آب را از ظرف خالى كن‏و ظرف را با آب خالص بشوى و دستانت را نيز تا آرنج بشوى و بعددر ظرف آب بريز و چند دانه كافور نيز بريز و مانند بار اول عمل كن.در ابتدا دستان و بعد عورتش را بشوى و بر شكمش با ملايمت دست‏بكش اگر چيزى از آن خارج شد، پاك كن و سپس سر او را بشوى وبعد به پهلوى چپ بخوابان و طرف راستش را از پشت و رو بشوى وبعد هم به پهلوى راست بخوابان و طرف چپش را مانند طرف راست‏بشوى.
سپس دستان خود را تا آرنج و ظرف را بشوى و با آب خالص پركن و ميت را با آب خالص مانند بار اول و بار دوم بشوى بعد با يك‏پارچه پاك خشكش كن و روى پنبه مقدارى حَنوط )كافور( بگذار وآن را در فرج او اعم از قبُل و دُبر )جلو و عقب( قرار بده و مقعد او رابا پنبه پر كن تا چيزى خارج نشود. و بعد پارچه درازى را با پهناى يك‏وجب به كشاله ران ميت ببند و هر دوران را به همديگر بچسبان و باپارچه بپيچ و سر آن را از زير پاها به طرف راست ميت بيرون كرده‏ودر محلى كه پارچه را پيچيده‏اى فرو كن و اين پارچه بايد بلند باشدتا ران‏هاى ميت را از كشاله ران تا زانوهاى او محكم بپيچد.(101)"
4 - از امام باقرعليه السلام نقل شده است:
"إنّ رجلاً سأل أبا جعفرعليه السلام عن الميّت لِمَ يغسّل غسل الجنابة؟ قال:إذا خرجت الروح من البدن خرجت النطفة التي خُلق منها بعينها منه‏كائناً ما كان، صغيراً أو كبيراً، ذكراً أو اُنثى، فلذلك يغسّل غسل‏الجنابة"(102).
"مردى از امام باقرعليه السلام پرسيد از اينكه چرا ميت به غسل جنابت‏غسل داده مى‏شود؟ امام فرمود: وقتى روح از بدن خارج شد،نطفه‏اى كه ميت از آن خلق شده هم عيناً از بدن خارج مى‏شود، چه‏ميت صغير باشد يا كبير، مذكر باشد يا مؤنث و لذا غسل جنابت داده‏مى‏شود."
5 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"وإذا وجّهت الميّت للقبلة فاستقبل بوجهه القبله ولا تجعله معترضاًكما يجعل الناس"(103).
"وقتى ميت را رو به قبله كردى بايد روى او را به طرف قبله قراردهى و با پهناى بدن به سمت قبله قرار نده آنطور كه بعضى از مردم‏چنين ميكنند."
6 - عبداللَّه بن عبيد مى‏گويد:
"سألت أبا عبداللَّه عن غسل الميّت قال: تطرح عليه خرقة ثمّ يُغسل‏فرجه ويُوضّأ وضوء الصلاة ثمّ يغسل رأسه بالسدر والأشنان ثمّ بالماءوالكافور ثمّ بالماء القراح يطرح فيه سبع ورقات صحاح من ورق السدرفي الماء"(104).
"از امام صادق‏عليه السلام درباره غسل ميت، پرسيدم آن حضرت‏فرمود: بر روى ميت پارچه‏اى را مى‏اندازى و بعد عورت او را شسته‏و به مانند وضوى نماز، وضو داده ميشود، سپس سر او با سدرواشنان(105) و بعد با آب و كافور و بعد هم با آب خالص شسته شود و درآب، هفت برگ سالم سدر قرار داده شود."
7 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"أيّما مؤمن غسّل مؤمناً فقال إذا قلبه: اللّهمّ إنّ هذا بدن عبدك‏المؤمن قد أخرجت روحه منه وفرّقت بينهما فعفوك عفوك عفوك، إلّاغفر اللَّه له ذنب سنة إلّا الكبائر"(106).
"هر مؤمنى كه مؤمنى را غسل بدهد و در هنگام پهلو دادن اوبگويد )اللهم ان هذا بدن عبدك المؤمن قد اخرجت روحه منه‏وفرقت بينهما فعفوك عفوك عفوك( خداوند گناهان يكسال او - جزگناهان كبيره - را مى‏بخشد."
8 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"من غسّل ميّتاً فأدى فيه الأمانة غفر له. قلت: وكيف يؤدي فيه‏الأمانة؟ قال: لا يخبر بما يرى )رأى("(107).
"كسى كه ميتى را غسل بدهد و امانت را رعايت كند خداوند او رامى‏آمرزد. گفتم: چگونه امانت را رعايت كند؟ فرمود: آنچه را در بدن‏ميت ديده است به ديگران خبر ندهد."
9 - محمد بن على بن الحسين‏عليه السلام مى‏گويد:
"قال الإمام الصادق‏عليه السلام: من غسّل ميّتاً فستر وكتم خرج من الذنوب‏كيوم ولدته اُمّه"(108).
"امام صادق‏عليه السلام فرمود: كسى كه ميتى را غسل داده و مخفى‏وكتمان كرده است، از گناهان به مانند روزى كه از مادر زاده شده پاك‏مى‏گردد."
10 - حمران بن اعين مى‏گويد:
"قال أبو عبداللَّه‏عليه السلام: إذا غسّلتم الميت منكم فارفقوا به ولا تعصروه‏ولا تغمزوا له مفصلاً"(109).
"امام صادق‏عليه السلام فرمود: وقتى ميت خود را غسل داديد، با رفق‏وملاطفت بشوييد و فشار ندهيد و هيچ يك از مفاصل او را به زورراست نكنيد."
11 - زراره مى‏گويد:
"قال أبو جعفرعليه السلام: "لا يسخّن الماء للميّت"(110).
"امام باقرعليه السلام فرمود: براى غسل ميت نبايد آب گرم شود."
12 - امام صادق‏عليه السلام فرمود:
"لا يمسّ عن الميّت شعر ولا ظفر وإن سقط منه شي‏ء فاجعله في‏كفنه"(111).
"موى و ناخن ميت گرفته نمى‏شود و اگر چيزى از بدن ميت بيفتدآن را در كفن او بگذار."
13 - سماعه از امام صادق‏عليه السلام نقل مى‏كند:
"سألته عن السقط إذا استوت خلقته بجب عليه الغسل واللحدوالكفن؟ قال: نعم، كلّ ذلك يجب عليه إذا استوى"(112).
"از آن حضرت درباره بچه سقط شده پرسيدم كه اگر خلقت اوكامل بود آيا غسل و كفن و دفن او واجب است؟ فرمود: بلى، اينهاواجب است در صورتى كه خلقت او كامل شده باشد."
14 - ابن ابوحمزه از امام ابوالحسن‏عليه السلام درباره شخص محرم)كسيكه احرام حجّ يا عمره پوشيده( كه مرده است پرسيده، امام درجواب فرمود:
"يغسّل ويكفّن ويغطّى وجهه ولا يحنّط ولا يمسّ شيئاً من الطيب"(113).
"غسل و كفن مى‏شود، صورت او را بپوشانند ولى حنوط داده‏نمى‏شود و بوى خوش به بدن او نرسد."
15 - سماعه مى‏گويد:
"از امام پرسيدم كه مُحرِم اگر بميرد چه ميشود؟ فرمود: غسل‏داده شود و بعد با همه جامه‏هاى كفن، تكفين شود و صورت او رابپوشانند و همانند شخص مُحلِّ )كه در حال احرام نيست( با او رفتارشود جز اينكه بوى خوش به بدن او نرسد.(114)"
16 - زيد بن على، از پدرانش، از على‏صلى الله عليه وآله روايت مى‏كند:
"گروهى نزد رسول خداصلى الله عليه وآله آمدند و گفتند، يا رسول اللَّه! رفيق ماكه مبتلا به آبله بود فوت كرده است، اگر او را غسل بدهيم، بدنش‏متلاشى مى‏شود؟ حضرت فرمود: تيمم بدهيد.(115)"
تفصيل احكام:
1 - ميت با سه نوع آب غسل داده ميشود، اول با آب سدر، بعدبا آب كافور و سپس با آب خالص و رعايت ترتيب مذكور لازم‏است.
2 - غسل ميت مانند غسل جنابت است، از سر شروع مى‏شود و بعدطرف راست و بعد هم طرف چپ شسته مى‏شود و احوط آن‏است كه به صورت ارتماسى غسل داده نشود و احتياط مستحب‏آن است كه همه بدن ميت قبل از شروع غسل دادن، از نجاسات‏تطهير شود، ولى تطهير هر عضو بدن ميت قبل از غُسل دادن آن،واجب است.
3 - سدر و كافور به اندازه‏اى در آب ريخته شود كه آب سدر يا كافورناميده شود و آب هم از مطلق بودن خارج نگردد )يعنى آب‏مضاف نشود(.
4 - در هر سه غسل، آب به اندازه‏اى كه همه اعضاى بدن را فرا گيرد،كفايت مى‏كند و روايت شده كه پيامبر اسلام‏صلى الله عليه وآله به حضرت‏على‏عليه السلام وصيت كرده بود كه حضرت را با شش مشك آب، غسل‏بدهند.
5 - اگر دست‏يابى به سدر يا كافور مقدور نباشد بنابر احتياط، بجاى‏آن دو، با آب خالص )بدون هيچگونه اضافه(، غسل داده شودواگر آب بطور كلى در دسترس نباشد، غسل به تيمم بدل مى‏شودويكبار تيمم كفايت مى‏كند و احوط سه بار است.
6 - و اگر خانواده ميت آب، جز آنچه براى يكبار غسل دادن كفايت‏مى‏كند، نداشته باشد، به همان مقدار اكتفا مى‏شود و آنان مخيرهستند بين اضافه كردن سدر يا كافور به آب و عدم آن، و تيمم‏بدل از دو غسل ديگر واجب نيست ولى احتياط اين است كه تيمم‏هم بدهند.
7 - اگر بترسند از اينكه با غسل دادن، گوشت بدن ميت متلاشى شودمانند اينكه او سوخته بوده يا در آب غرق شده باشد، پس اگربدون ماليدن دست، ريختن آب امكان داشته باشد، انجام دهندوگرنه يكبار به خاك تيمم بدهند اگر چه احتياط استحبابىِ اين‏است كه سه بار تيمم بدهند.
8 - اگر كسى در حال احرام بميرد، نبايد كافور به بدن او برسد چون‏كافور بوى خوش است و بوى خوش ديگرى هم نبايد به بدن اوزده شود.
9 - روش تيمم دادن ميت اين است كه كسى كه مباشر آن مى‏باشددست خود را يك يا دو بار به زمين بزند سپس با دست خود برمواضع تيمم از قبيل پيشانى و پشت دستان ميت مسح كند و بهتراين است كه دست خود را بار دوم به زمين بزند و بعد بر پشت‏دستان ميت مسح كند.

د - احكام غسل ميت‏

احاديث شريف: